Het witte huis bij nacht

Na een periode van bewolkt weer was het op maandag 16 juni 1890 in Auvers-sur-Oise, 20 km ten noordwesten van Parijs, eindelijk onbewolkt. Dat kwam goed uit, want Vincent wilde daar op die datum graag aanwezig zijn. Een maand eerder was hij vanuit de inrichting in Saint-Paul-de-Mausole (Saint-Rémy-de-Provence) in Auvers-sur-Oise aangekomen. Nadat hij zich in de Auberge Ravoux had geïnstalleerd, begon hij al snel weer met schilderen. In de inrichting had hij alle tijd gehad om “Het witte Huis bij nacht” wetenschappelijk gezien voor te bereiden. Vincent moet wat dat betreft immers hulp van derden hebben gehad, zeker waar het de prachtige verwijzing naar Kasteel Geldrop betreft.

Dit schilderij met de titel “La Maison blanche, la nuit” (olieverf op doek) bevindt zich tegenwoordig in De Hermitage te St. Petersburg in Rusland. Het feit dat dit schilderij (59 x 72,5 cm) niet eens een artikel in de Nederlandstalige Wikipedia waard is, heeft mogelijk te maken met het feit dat Vincent de werkelijke sterrenhemel schilderde. In Nederland wordt dat wetenschappelijke aspect niet benadrukt. Hier houdt men Vincent het liefst voor een ziekelijke kunstenaar vol emotionele problemen, want dat spreekt het publiek het meeste aan. In het buitenland is men vaker geneigd de wetenschappelijk kennis van Vincent meer te waarderen. Men doet dat vooral in combinatie met de wat zachter aandoende melancholie.

Venus

Na zijn schilderijen “Sterrennacht boven de Rhône” (1888),  “Caféterras bij Nacht” (1888) en “Sterrennacht” (1889) belicht Vincent met “Het Witte Huis” opnieuw uitvoerig de sterrenhemel. Buitenlandse kunsthistorici en astronomen zijn het erover eens dat de ster rechtsboven het huis de planeet Venus voorstelt. Twee astronomen van de Texas State University-San Marcos, te weten Donald Olson en Russell Doescher, ontdekten dat gegeven rond de eeuwwisseling. Bovendien raadpleegden zij Franse meteorologische rapporten van 1890 en vonden zij de onbewolkte dag van maandag 16 juni 1890. Rond 8 uur ‘s avonds was Venus op die 16de juni zeer sterk aan de avondhemel zichtbaar, aldus de astronomische software waarvan de beide astronomen en hun team zich bedienden.

Omloopbaan

Deze datum biedt een onverwacht houvast. Het vorige schilderij waarop Vincent zo expliciet de planeet Venus vastlegde, was “Sterrennacht”. Ik heb ontdekt dat Vincent dat werk schilderde naar de werkelijke hemelse situatie van 20 juni 1889. Tussen beide datums, dat wil zeggen 20 juni 1889 en 16 juni 1890 (de datums zelf niet meegerekend) liggen precies 360 dagen. Die waarde (360) kan worden verbonden aan de omtrek van een cirkel, die uit 360° bestaat. En dat is, op 0,007% na, tevens de vorm van de omloopbaan van de planeet Venus rond de zon!

Dat Vincent daar belang aan hechtte, blijkt wel uit de extra grote ronde krans met licht die hij rondom deze planeet heeft geschilderd.

Het witte huis als angst-symbool

Voordat ik het astronomische motief van het schilderij nader ga belichten, is het aardig om de verklaring ervan weer te geven die De Hermitage op zijn website schrijft. Volgens het museum drukt het schilderij een grote psychologische spanning uit: “twee van de ramen kunnen worden gezien als de “ogen” van het huis. Weergegeven als rode spatten terwijl de ster, als teken van het lot, wordt gezien als een symbool van zijn angst.” Het kan inderdaad zijn dat Vincent het onbewust zo heeft bedoeld. Feit is wel dat hij bewust de nodige codes in het werk heeft aangebracht, die meer wetenschap dan angst weerspiegelen.

Planeet of ster?

In de aanloop naar dit werk zijn geen brieven bekend waarin Vincent schrijft met dit schilderij bezig te zijn. Pas een dag na de bewuste hemelobservatie van Vincent schreef hij aan zijn broer Theo dat hij bezig was met een studie van een wit huis. Om precies te zijn “une maison blanche dans de la verdure avec une étoile dans le ciel de nuit et une lumière orangée à la fenêtre”. Vertaald: een wit huis in het struikgewas met een ster aan de hemel en een oranje licht in het venster.

Opmerking: we hebben gezien dat zowel De Hermitage als Vincent in zijn brief aan Theo, spreekt over een “ster”. En dat terwijl het duidelijk is dat het hier om de planeet Venus gaat. Toch is dat niet helemaal vreemd, omdat Venus in sommige gevallen ook als Morgen, Avond- of Ochtendster wordt aangeduid. Het lijkt verwarrend, maar dat is het dus niet.

Daglicht bij avond

Voor de duidelijkheid wordt hieronder een deel van de sterrenhemel weergegeven van de avond van 16 juni 1890. Het is een bewerkt screenshot uit de door mij gebruikte astronomische software van Stellarium. Om 8 uur ’s avonds begon het te schemeren. De avondhemel was in werkelijkheid lichter dan hieronder aangegeven. Als echter de werkelijke hemel van dat moment was weergegeven, waren de sterren en planeet niet te zien geweest. Datzelfde moet Vincent hebben beseft, want daarom laat hij op het schilderij waarschijnlijk meer daglicht zien dan het op dat moment het geval was.

Net zoals ik heb ontdekt op het schilderij Sterrennacht (1889) van Vincent van Gogh, gaat het hier vooral om wat je NIET op het schilderij kunt zien, maar wat er wel degelijk is.

Haard

Dat gaat om de haard in het linkerdeel van het witte huis, recht onder de schoorsteen. Zowel op de begane grond als op de eerste verdieping bevond zich een haard. Dat is te zien aan de dubbele uitlaatpijp van de linker schoorsteen op het dak. Vertaal ik dit gegeven naar de sterrenhemel, dan zie je dat op de plaats van één van die haarden zich de ster ALPHARD aftekent. Dat is in de onderste, op de achterliggende, onzichtbare sterrenhemel. De naam Alphard is afgeleid van het Arabische Al Fard, wat “de eenzame” betekent. Deze naam zegt het al: er zijn in de directe omgeving geen andere sterren te zien. Verwarring met naburige hemellichamen is in dit geval dus niet mogelijk.

Muur

Alphard is een oranje reuzenster en bovendien de helderste ster van het sterrenbeeld Hydra (Waterslang). De kleur oranje komt dan ook duidelijk naar voren in één van de kamers waar zich een haard moet hebben bevonden. Op de afbeelding moet het onderste gele rondje gezien worden als een aanduiding bij de linker zijmuur van het huis. Ter hoogte daarvan zal ongetwijfeld een haard tegen de binnenkant van de buitenmuur hebben gestaan:

Twijfel

Als het mogelijk was geweest om door het huis en de omgeving heen te kijken, was zoals al aangegeven linksonder op afb. 4 de ster Alphard zichtbaar geweest. Dat dit geen toeval is, blijkt wel uit het anagram van Alphard:

HAARD LP

De betekenis van de overblijvende letters “LP” moet worden gezocht in het Eeuwig Edict. Het kan zijn dat iemand in de persoonlijke omgeving van Vincent twijfelde aan de codes die hij uit deze eerste bron toepaste. En misschien leidde zijn eigen gemoedstoestand ook wel tot twijfel bij hemzelf. Daarom heeft Vincent zowel deze twijfel, als ook het bewijs van zijn gelijk, in zijn werk gecodeerd.

Het rangnummer in het alfabet van de letters “L” en “P” is respectievelijk 12 en 16. De eerste woorden van wet 12 uit het Eeuwig Edict zijn:

XII.
Ende daer de voorseyde costuymen alnoch niet gestatueert en zyn, om daerentusschen te weerhouden de twyffelachtighe ende onzekere gepeynsen van de stervende menschen (…)

Wijfachtig

Als je even meetelt, vind je dat het 16e woord in deze wet 12 het woord “twyffelachtighe” is. Vincent moet hebben ontdekt dat hier een mooi anagram van te maken is: wyfachtige helft.

Alleen op die rechter “wijfachtige helft” heeft hij in totaal drie vrouwen (“wijven”) geschilderd. Dat deed hij samen met vier verticale poortdelen (pilaren), die verwijzen naar de vier enen (muurankers) van Kasteel Geldrop:

De cijferverhouding 3 (vrouwen) en 4 (pilaren) komt, net als de vier “enen”, ook terug op kasteel Geldrop. Daar bevinden zich aan de zuidgevel op de etage 3 open raampartijen (één is permanent gesloten) en op de begane grond zijn dat er 4. Onderstaande afbeelding verduidelijkt dat en meteen wordt zichtbaar dat Vincent het op zijn schilderij precies tegenovergesteld heeft gedaan. Daar zitten de gesloten luiken links.

Elven

Dat Vincent de gesloten luiken op het “Witte huis bij nacht” andersom heeft weergegeven, is een signaal dat de kasteelcode 3-4 ook andersom moet worden bekeken: als 4-3. In het Eeuwig Edict vind ik bij de 4e wet, het 3e woord: bevelen. In anagram: be elven. De elven slaan dan op de vier pilaren die je via de kasteelcode kunt lezen als twee elven: 11-11.

Aangezien de uitkomst “elven” op getallen of cijfers slaat, besluit ik om de letters “be” ook als zodanig te beschouwen. Naar hun rangschikking in het alfabet vind ik dan “25“. Dat leidt tot het resultaat 25 elven ofwel de vermenigvuldiging 25 x 11. De uitkomst van dat sommetje is 275.

Engels

Vervolgens zet ik het getal 275 af op het Eeuwig Edict als wet 27, woord 5: compt. Dit is een sterk verouderd woord uit de Engelse taal. Tegenwoordig gebruikt men daar het woord “count” voor (tellen). Het is dus kennelijk de bedoeling van Vincent dat we in het Engels gaan tellen.

Even ter herinnering: ik gebruik hier als basis het getal 43 (omgekeerde van 34). In het Engels is 43: fourty three. Vanwege de letter “y” vernederlands ik dat met een letter “ij” naar fourtij three = (in anagram) hoertje f  ‘r uit. Waarbij “f” dan het verkleinwoordje is van het platte “effe“. 

Bordeel

Deze uitkomst toont meteen waarom de rechter bovenramen in het Witte huis rood zijn gekleurd (en niet oranje zoals links bij het haardvuur). Het kan haast niet anders of dit huis werd (deels) als een bordeel gebruikt. Enfin, ik haal nu één vrouw uit de afbeelding, waardoor er twee vrouwen overblijven.

De getalsverhouding wordt nu in plaats van 4-3: 4-2. Afgezet op het Eeuwig Edict als wet 4, woord 2: Selffde. Als dat woord op het huis slaat, suggereert Vincent hier misschien dat hetzelfde (eens) op Kasteel Geldrop van toepassing was. Maar het kan ook op de getalsmatige uitkomst slaan, zodat we ook dit getal weer om moeten draaien, naar 2-4.

Dalet

Het Eeuwig Edict zegt voor wet 2, woord 4: voorseyde. Hier geldt opnieuw dat er geen degelijk (Nederlandstalig) anagram van dit woord kan worden gemaakt zonder dat de “y” wordt omgezet naar de “ij”. Voorseyde wordt dan: voorseijde.

Een anagram van “voorseijde” is “joodse vier“. De letters van het Joodse (= Hebreeuwse) alfabet gebruikt men tevens voor Hebreeuwse cijfers. De Hebreeuwse vier is de dalet.

En wat wilde Vincent hiermee nu eigenlijk met dit alles en met name met de elven zeggen? Dat hij een zeer sterke band voelde of had met Kasteel Geldrop. Want het ruwe grondplan van Kasteel Geldrop heeft de vorm van het symbool van de dalet, het Hebreeuwse cijfer 4:

 

 

---

Reageren op dit artikel? Dat kan niet in het openbaar. Wel is het mogelijk om rechtstreeks naar de schrijver (Jan Bakker) te reageren. Gebruik hiervoor het formulier op de contactpagina.

---