Dit artikel behandelt de gecodeerde pentekening “Landschap met kerk” (december 1883) van Vincent van Gogh. Hij maakte deze tekening kort na zijn aankomst in Nuenen. De drie maanden daarvoor had hij in Drenthe vertoefd, waarheen hij min of meer was gevlucht na het beëindigen van zijn relatie met Sien uit Den Haag. De tijd die hij doorbracht in Drenthe besteedde Vincent naast schilderen, aan de voorbereiding van de code in de bewuste pentekening. Hij ging daarbij in op zijn verdriet van de scheiding met Sien en van het overlijden van zijn nicht Anna van Gogh.
Afb. 1 – bron: Wikimedia Commons
Johanna Tak-van Gogh
Op dinsdag 11 september 1883 nam Vincent afscheid van zijn Sien. Hij wandelde vervolgens zo’n 500 meter van de Schenkweg naar het station Den Haag Centraal. Daar nam hij de laatste trein van Den Haag naar Hoogeveen in Drenthe.
Ongeveer een maand later werd de familie Van Gogh door het noodlot getroffen. Vincent ontving in die tijd een brief van zijn ouders. Hij beantwoordde deze brief rond 26 oktober 1883 vanuit zijn logement in het Drentse Nieuw-Amsterdam.
“Beste Ouders, Uwe brieven heb ik ontvangen en dank U er wel voor.
Het overlijden van Nicht Anna Tak trof mij ook (…)”
(bron: brief nr. 399 van ca. 26 oktober 1883 – vangoghletters.org)
Uit de eerste regel van Vincents brief blijkt dat hij kort daarvoor op de hoogte was gebracht van het overlijden van Anna Tak. “Anna” was de roepnaam van Johanna Elisabeth van Gogh. Zij was de dochter van de oudste broer van Vincents vader (de oom van Vincent), de latere vice-admiraal Johannes van Gogh. Anna was getrouwd met Johannes Adriaan (Jan) Tak, destijds onder meer een bekende bankier en handelaar in effecten. Het echtpaar woonde in Middelburg (Zeeland). Voor Vincent was de roepnaam Anna beladen: zowel zijn moeder als zijn zus droegen diezelfde voornaam.
Saillant detail: hoewel Jan Tak op 11 januari 1836 in Middelburg werd geboren, kwamen zijn voorouders oorspronkelijk uit Etten. Dit was het dorp waar de vader van Vincent van oktober 1875 tot augustus 1882 predikant was geweest.
In zijn tekening heeft Vincent voor ingewijden een code verborgen die kan worden ontcijferd met behulp van het Eeuwig Edict. Daarnaar wordt verwezen via de zuidgevel van Kasteel Geldrop.
Ezelsbruggetje
Op het eerste gezicht zie je geen code in de betreffende brief, maar daar is het dan ook een code voor. De door Vincent toegepaste code lijkt op het Franstalige ezelsbruggetje om het getal pi (3,14) niet te vergeten: “que j’aime” (vertaald: waar ik van houd). Wat wordt met dit trucje precies onthouden? Dat is zoals gezegd het getal 3,14. De Franse woordjes tellen immers achtereenvolgens 3, 1 en 4 letters.
In het Frans heeft het ezelsbruggetje een belangrijke onderliggende waarde. Door de letters “p” en “i” los van elkaar uit te spreken als “p-i” hoor je eigenlijk het Franse woord “pays” (= land). Met “pi (3,14)” als ezelsbruggetje willen de chauvinistische Fransen dus eigenlijk zeggen: “pays que j’aime” = “land waar ik van houd”.
De eventuele verwijzing naar de Franse taal is niet toevallig. Dat zou Vincent ook in latere werken doen, zoals in “Populierenlaan in de herfst” (1884). Naast een verwijzing naar het Frans, zette hij ten behoeve van dat schilderij ook zijn (schilders)ezel bij een bruggetje…
De N van Nicht
Het valt op dat Vincent in de brief niet alleen de beginletters van de naam in hoofdletters schreef. Hij deed dat ook met het woord “Nicht”:
(bron: brief nr. 399 van ca. 26 oktober 1883 – vangoghletters.org)
Uit bovenstaand fragment uit de brief blijkt dat de hoofdletter N kleiner is dan de A en de T. Maar het is toch echt wel een hoofdletter. Dat wordt duidelijk als deze letter wordt vergeleken met de kleine letter “n” in het voorafgaande woordje “van“.
Daarmee maakt Vincent van “Nicht Anna Tak” één geheel. Dat leidt in het licht van het hiervoor genoemde ezelsbruggetje tot Nicht (5 letters), Anna (4 letters) en Tak (3 letters). De code wordt dan 5-4-3. Dit zet ik nu af op het Eeuwig Edict als wet 5, en dan het 4de en 3de woord. De uitkomst daarvan is “raeckt” respectievelijk “vele”.
Verborgen verdriet
De conclusie ligt hiermee voor de hand. Vincent wilde in deze woordvolgorde zeggen dat “vele (mensen)”, inclusief hijzelf, zijn geraakt door het overlijden van Anna.
De code met de drie hoofdletters staat in een brief aan Vincents ouders. Er kan dan ook gevoeglijk van worden uitgegaan dat in ieder geval één van zijn beide ouders de code kende. Er zijn redenen om aan te nemen dat beiden ervan af wisten. Zijn ouders moeten dus in staat zijn geweest om de code te vertalen naar een werkelijk verdriet van Vincent aangaande zijn overleden nicht. Maar het betekent ook dat de codes met betrekking tot Kasteel Geldrop al eerder bekend waren. Dat wil zeggen, voordat Vincent in december 1883 in de regio van Nuenen en Geldrop bij zijn ouders ging inwonen.
Terug nu naar de pentekening. “Landschap met kerk” is een tekening op papier, gemaakt met potlood en pen in inkt. De afmeting is 20,5 x 28,6 cm. De datering is december 1883. De verblijfplaats van de tekening is het Van Gogh Museum, Amsterdam (Vincent van Gogh Stichting).
Nieuwe kerk in een sober landschap
Onder historici bestaat twijfel over de plaats van de afgebeelde kerk in het landschap van Gerwen. Dat is om de eenvoudige reden dat de kerk van de tekening in deze vorm niet bestaat. Wel zijn in de getekende kerk elementen aanwezig van twee kerken in de buurt van Nuenen, namelijk die van Gerwen en die van Tongelre (Eindhoven). In “De Drijehornickels” van december 2004, het periodiek van de Nuenense heemkundekring De Drijehornick, wordt op deze kwestie ingegaan. Kort samengevat: de buitenkant van het kerkgebouw toont kennelijk bij de St. Clemenskerk in Gerwen een gelijke nokhoogte van midden- en dwarsschip, maar zonder lager priesterkoor. De oude St. Martinuskerk in Tongelre (Eindhoven) had daarentegen wel een lager priesterkoor, maar een ongelijke nokhoogte van midden- en dwarsschip.
Het periodiek “De Drijehornickels” concludeert daarom terecht dat geen van beide kerken geheel overeenkomt met die van de pentekening van Vincent.
De elfde van de elfde
Wat de schrijver van het artikel in het periodiek destijds niet kon weten, was dat Vincent met de ingenieuze verwijzing naar Sint Martinus feitelijk de aandacht vestigde op het Eeuwig Edict in Geldrop. Elders wordt immers uitgelegd hoe de vier verticale muurankers tegen de zuidgevel van Kasteel Geldrop, kunnen worden gelezen als 4 enen, oftewel tweemaal het getal elf: 11-11. Wordt dit gelezen als datum, 11 november, dan komt die overeen met de feestdag van Sint Maarten. Dat is de vernederlandste naam van Sint Martinus, de heilige bisschop van de stad Tours in Frankrijk.
Codes met pen en inkt
Wat op dit werk van een besneeuwd landschap in het oog springt, is de lange heg met daarop een laagje sneeuw en vlak daarlangs een bomenrij. Vóór de heg is een besneeuwd pad te zien, met daarop vier mensen, in twee groepjes van twee. Een stylistische weergave van 11 en 11, dat wil zeggen een deel van de muurcode van Kasteel Geldrop. Maar ook een verwijzing naar de Tongelrese Sint Martinuskerk, die Vincent in zijn afbeelding heeft verwerkt!
Even terzijde: na voltooiing van zijn tekening stuurde Vincent het resultaat naar zijn oom Cor (Cornelis Marinus, door Vincent en Theo in brieven vaak afgekort tot C.M.). Oom Cor was er niet echt tevreden mee, zo twijfelde hij aan het nut van het intekenen van de heg, die het landschap lijkt te breken. Op zich merkwaardig, vind ik, omdat de besneeuwde heg een herinnering van Vincent moet zijn geweest aan de sterk bekoelde relatie met Sien in Den Haag! Maar het kan zijn dat oom Cor bedoelde dat hij zich dat niet zo moest aantrekken. Enfin, verderop in dit artikel zal blijken dat Vincents oom op een speciale manier toch wel sterk betrokken moet zijn geweest bij dit werk.
Goed beschouwd lijken de bomen met op de achtergrond de kerk, iets kleiner te zijn dan de andere. Links zie je dan 2 bomen. Daarna vóór de kerk langs een groepje van 3 lagere bomen en tenslotte zie je 10 bomen die naar rechts uit het zicht verdwijnen. De verwijzing naar de overleden Anna Tak is zeer duidelijk aanwezig. Alle uitschieters van de takken van de bomen lijken recht omhoog naar de hemel te reiken.
Anno “dees”
De code die Vincent via het aantal bomen in dit werk verbergt is aldus 2-3-10. Dus wet 2, het 3de en 10de woord. Het 3de en 10de woord in deze wet zijn “aende” en “Ons”. Deze woorden zijn bedoeld om te worden toegepast als anagram. Ze staan voor “anno dees”.
Het woord “anno” duidt op een jaartal, dat kennelijk met “dees” (meerdere letters “d”) moet worden samengesteld. Met deze aanwijzing kan ik twee kanten op en die ga ik ook allebei toepassen. Neem ik de hoofdletter D, dan kan die duiden op het Romeinse getal 500. Als ik echter voor de positie van de kleine letter “d” in het alfabet kies, kom ik uit op het getal 4.
Wrede massamoord
Samengevat, het woord “dees” duidt op de twee vormen van de letter “d”, te weten als hoofdletter en als kleine letter. In combinatie met elkaar kom ik tot 1500 (driemaal een Romeinse “D” = 500) en 12 (driemaal een kleine letter “d” = 4, naar de positie van deze letter in het alfabet). Aaneen geplakt is dat 1512. Dit is het enige jaartal dat hieruit redelijkerwijs kan worden samengesteld.
Waarom tweemaal 3x de letters “D’ en “d”? Dat laat zich aflezen uit de drie bomen met daarachter de afgebeelde kerk. Deze kerk is – zoals hierboven beschreven – in feite samengesteld uit twee verschillende kerken. Het is kennelijk Vincents bedoeling dat dit wordt gelezen als twee en drie ofwel tweemaal drie.
Anno 1512 was het onrustig in de regio vanwege diverse plunderingen door de Geldersen. Op 29 september van dat jaar werd het toenmalige kasteel van Geldrop door de troepen van Karel van Gelre opgeblazen met buskruit. Alleen de woontoren bleef overeind staan. In de kerk van het dorp hadden zich zo’n tweehonderd inwoners verzameld, die zich daar veilig waanden. Totdat de deur op slot ging en de kerk door de Gelderse soldaten in brand werd gestoken. Niemand overleefde deze gruwelijke daad, zodat hiermee in één klap zo’n 20% van de Geldropse bevolking werd uitgemoord.
Nieuwe meridiaan
Verderop in dit artikel (maar ook in andere werken van Vincent) zal blijken dat hij veel belang hechtte aan plaatsbepaling via lengte- en breedtegraden. Als een bepaalde breedte(graad) bekend was, kon hij met behulp van de lengtegraad of meridiaan de exacte positie van die plaats bepalen.
In 1883 was de nulmeridiaan (lengtegraad) van Greenwich nog niet ingevoerd in Nederland. Veel plaatsen, zoals Amsterdam, Amersfoort en Scheveningen, hadden elk hun eigen nulmeridiaan. Een internationale conferentie op 22 oktober 1884 zou ertoe leiden dat vanaf dat moment de Greenwich-meridiaan in de meeste landen zou worden ingevoerd. Maar dit was op land. In de zeevaart (Marine en koopvaardij) was twee jaar eerder, in 1881, al driekwart van alle landen, inclusief Nederland, overgestapt op de nulmeridiaan van Greenwich.
Gerwen ich
Voor Vincent was dit bijzonder interessante informatie, die hij zeer waarschijnlijk had gekregen van zijn oom Jan. Die was immers op hoog niveau werkzaam bij de Nederlandse Marine. Door al vroeg met de meridiaan van Greenwich te werken, kon Vincent een uitgekiende en voor de gewone man niet te achterhalen code in zijn werk aanbrengen. Want er was bovendien sprake van een opmerkelijk toeval. Van de naam Greenwich kan namelijk als anagram Gerwen ich worden gemaakt. Dat komt ook terug in dit artikel. Pas aan het eind van zijn leven zou Vincent op die uitkomst terugkomen. Voor mij is dat het zoveelste bewijs dat Vincent veel zijn gecodeerde werken via een vast – van te voren beraamd – patroon heeft uitgevoerd. Los van zaken als kleur en techniek, waarbinnen hij zich door de tijd heen wel op een onvoorspelbare manier ontwikkelde.
Kasteel Geldrop
Naast de verwijzing naar het jaar 1512 van de verschrikkelijke kerkmoord in Geldrop, heeft Vincent een nieuwe aanwijzing gecreëerd. Dat deed hij via de positie van de getallen 15 en 12 in het alfabet, gekoppeld aan hun respectieve letters. Voor het getal 15 is dat de “O“, terwijl voor het getal 12 de letter “L” staat. Aaneen ‘geplakt’ is dat “OL“, de afkorting voor OosterLengte.
Zoeken wij vervolgens de lengtegraad van Gerwen op, dan vinden wij 5º 33′. Deze graad lijkt geen hout te snijden, tenzij wij afzakken naar het zuiden en in Geldrop op de betreffende lengtegraad Kasteel Geldrop aantreffen, van de eerder genoemde 11-11.
De Groot
Toch verwijst Vincent opnieuw naar zijn overleden Nicht Anna Tak. Daarvoor dienen wij één minuut naar het oosten op te schuiven. Daar vinden wij in Oost-Gerwen aldus 5º 34′. De getalcombinatie die de lengtecoördinaat van Gerwen voorstelt, is daarmee een cijferanagram van de combinatie 5-4-3. Dat zijn dezelfde cijfers die ik hierboven vond als het aantal letters in de woorden Nicht (5), Anna (4), en Tak (3).
Wat hier tevens belangrijk is, is dat het grondgebied bij de genoemde lengtegraad richting de tegenwoordige Ter Warden (de Kerkakkers) grotendeels in handen was van de Gerwense boerenfamilie De Groot. Vincent liet zich door deze familie inspireren tot een schilderij van bijna anderhalf jaar later: De Aardappeleters. Daarop stonden immers leden van de familie De Groot afgebeeld…
Afgezet op het Eeuwig Edict is vanwege de gelijkblijvende getallen opnieuw “vele raeckt” te vinden. Nu is het echter de bedoeling om het anders uit te leggen dan het “raeckt vele (mensen)”, zoals ik dat eerder hieruit afleidde.
4-5-3
Opmerking: Ik heb ontdekt dat Vincent van Gogh een deel van de kennis die hij bij zijn coderingen gebruikte (onder meer in De Aardappeleters) behalve van zijn oom Jan ook te weten kwam via de al eerder genoemde oom Cor, een broer van zijn vader. Deze oom voerde een kunsthandel en boekwinkel aan de Keizersgracht in Amsterdam, met het huisnummer 453, opnieuw een cijferanagram van de combinatie 5-4-3!
Verder blijkt uit de extra informatie betreffende de westgevel van Kasteel Geldrop dat daar de Stelling van Pythagoras aan bod kwam. Die stelling heeft in z’n eenvoudigste vorm 3² + 4² = 5², ofwel de getallen 3-4-5 tot basis.
Voor de overzichtelijkheid zet ik dit onder elkaar:
5-4-3 (Nicht Anna Tak) – codewoorden “raeckt vele”
3-4-5 – Pythagoras (westgevel kasteel ) – als kwadraten 3² (+ 4²) = 5²
5-34 (lengtecoördinaat Oost-Gerwen) – codewoorden “vele raeckt” – uitleg zie onder
4-5-3 (huisnummer van boekhandel van oom Cor)*
en ook 453 als het geboortejaar van de Ierse heilige Brigida, aan wie de kerk van Geldrop is gewijd.
*Afgezet op het Eeuwig Edict verkrijgen wij van wet 4, de woorden 5 en 3 als uitkomst “aen bevelen“. Dit moet worden gezien als een toevalligheid die als een grapje werd opgepakt. De kunst- en boekhandel van oom Cor wilde Vincent kennelijk “aenbevelen” aan anderen.
Ik vervolg nu mijn uitleg met de gevonden coördinaat van Oost-Gerwen, 5º 34′. De uit 5-3-4 voortgekomen woordcombinatie “vele raeckt” leidt tot het nieuwe anagram “er tak cleve”.
Tak Van Gogh
De naam “cleve” is de oude spelling van Kleve. Kleve behoorde vroeger (sinds ongeveer het jaar 1000) tot het Hertogdom Kleef en sinds 1816 tot het Kreis Kleve. Dat de benaming “Kreis Kleve” hier aan bod komt is niet toevallig. Het rangnummer van de letter K in het alfabet is immers 11. Met K K uit Kreis Kleve duiken opnieuw de getallen 11 van de muurankers op de zuidgevel van kasteel Geldrop op: K – K = 11 – 11.
Tot het gebied dat met Kreis Kleve wordt bestreken en waarvan het landschap grenst aan Nederland, behoort ook de thans Duitse stad Goch. In deze stad ligt de oorsprong van de familie Van Gogh.
Wat Vincent in het kader van zijn overleden nicht Anna wil zeggen met “er tak cleve”, wordt nu verder duidelijk. De meisjesnaam van Anna Tak was Van Gogh. Zij was immers de dochter van Vincents oom Jan, ofwel Johannes van Gogh, de broer van zijn vader.
En dat was precies wat Vincent met zijn pentekening-van-een-landschap-in-de-sneeuw bedoelde. Met een persoonlijke “spielerei”-code op basis van het Eeuwig Edict, wilde hij over zijn overleden nicht onder meer zeggen:
de dood van Anna Tak-van Gogh raakt vele (mensen).
Reageren op dit artikel? Dat kan niet in het openbaar. Wel is het mogelijk om rechtstreeks naar de schrijver (Jan Bakker) te reageren. Gebruik hiervoor het formulier op de contactpagina.
