Waren Van Gogh en Galilei waanzinnig?

In mijn onderzoeken houd ik mij niet alleen met Vincent van Gogh bezig. Dit artikel wijkt van Van Gogh af door een recent onderzoekje naar Galileo Galilei (1564-1642). Toegegeven, Van Gogh is veruit het meest interessant om over na te denken. Voor de één een waanzinnige, voor mij een genie. Zo dacht hij volgens mij op een bepaalde manier over zonnebloemen, wat zich uitte in zijn codes daaromtrent. Binnenkort publiceer ik daar een artikel over.

Heliotropisme

Maar waarom zijn zonnebloemen bijzonder? Onder de knop van deze grote bloem zit een flexibel deel van de stengel. ’s Morgens, als de zon opkomt, staat de bloemknop op het oosten gericht. Op zonnige dagen draait de bloemknop met de zon mee, van het oosten via het zuiden naar het westen. Na zonsondergang keert de bloemknop terug naar de stand op het oosten. Dit fenomeen heet met een duur woord “heliotropisme”. Maar nu komt het: dit verhaal klopt voor een groot deel niet en Vincent van Gogh wist dat.

Tolbeweging

Was Vincent daarom gek? Welnee, hij keek alleen op een andere manier om zich heen dan de doorsneemens. Waar iedereen zei dat de zon op- of onderging, wist Vincent dat de horizon van de aardbol omlaag of omhoog bewoog. De zon staat immers stil en de hemellichamen, waaronder de planeet Aarde, draaien daar omheen. En de Aarde draait ook nog eens met een tolbeweging om z’n eigen as, waardoor de verschillende seizoenen ontstaan. De zonnebloemen volgen in de loop van een zonnige dag dus de beweging van de Aarde en niet die van de zon. Een nuanceverschil met grote gevolgen!

Galileo Galilei

Voor Vincent was een dergelijke gedachtegang geen probleem. In zijn tijd kon het volk een warrige kunstschilder als hij hooguit waanzinnig verklaren. Tijdens het leven van Galileo Galilei was dat wel anders. Als je anders dacht dan anderen kwam je in het beste geval in de gevangenis terecht. Waaruit bestond de wereld van dit genie?

Hans Lipperhey

De in Pisa geboren Galilei was op meerdere terreinen actief, zoals natuurkunde, wiskunde en filosofie. Het beste kennen we hem echter van de astronomie. Nadat de uitvinding van de telescoop door de Nederlander Hans Lipperhey ook was doorgedrongen tot Italië, begon Galilei het heelal te bestuderen. In 1609 maakte hij een verbeterde versie van de kijker. Daarmee ontdekte hij al snel een aantal opzienbarende astronomische nieuwigheden.

Claudius Ptolemaeis

De ontdekkingen van Galilei waren het begin van een lastige klus. In zijn tijd gold als enige geaccepteerde theorie over het heelal het wereldbeeld van Claudius Ptolemaeis. Deze Griekse geleerde leefde rond het begin van onze jaartelling. Ptolemaeis ging ervan uit dat de Aarde stilstond en dat de zon, maan, sterren en planeten om de Aarde heen cirkelden. Niet alleen de toenmalige wetenschap, maar ook de Kerk leunde in die tijd sterk op dit Stelsel van Ptolemaeis.

Geniaal

Galilei vogelde al snel uit dat het heersende beeld dat Ptolemaeis had geschetst, niet kon kloppen. Het zou Galilei later in zijn leven veel problemen met de Kerk opleveren. Zijn ontdekkingen, die al dan niet bewust uitlekten, werden immers als ketters beschouwd. Hijzelf dacht daar anders over. Galilei was wel degelijk gelovig en hij wilde anderen juist laten zien hoe geniaal Gods schepping was.

Saturnus

In december van het jaar 1610 deed Galilei een belangrijke vondst. Bij een observatie van de planeet Saturnus zag hij ineens twee lichtpuntjes aan beide zijden van dat hemellichaam. Manen, dacht hij. Later zou blijken dat hij twee uiteinden van de ringen van Saturnus had ontdekt. Om het alleenrecht op zijn ontdekking te houden, besloot hij om de essentie ervan te coderen.

Anagram van Galilei

De codering die Galilei toepaste deed hij via een ingewikkeld en maar moeilijk op te lossen anagram. Galilei publiceerde zijn vondst namelijk als een lange rij van 37 letters:

smaismrmilmepoetale
umibunenugttauiras

Dit was een zeer doordacht anagram, waarmee hij in het Latijn bedoelde te zeggen (de “u” leest bij deze oplossing als “v”):

altissimum planetam tergeminum observavi

Vertaald: “de verste planeet heb ik in drievoudige vorm gezien”. Met de “verste planeet” werd in die tijd inderdaad Saturnus bedoeld.

Johannes Kepler

Het sprak vanzelf dat astronomie beoefenende tijdgenoten van Galilei zich op de puzzel wierpen. Zij waren uiteraard nieuwsgierig naar wat hij had gevonden. Zijn Duitse collega-astronoom Johannes Kepler (1571-1630) zocht eveneens ijverig. Tenslotte kwam hij met de oplossing die Galilei als miskend genie mede had ingebouwd.

Kepler vond:

salue umbistineum geminatum martia proles.

De vertaling daarvan uit het Latijn was “Gegroet de twee zonen in het gezelschap van Mars“.

Galilei of 1877

Met deze oplossing werd de indruk gewekt dat Galilei twee manen bij de planeet Mars had ontdekt. Een geniale zet van Galilei om de aandacht van Saturnus af te leiden? Of toch niet? Het “toeval” wil namelijk dat Mars inderdaad twee manen heeft, maar dat werd pas in 1877 ontdekt. Rond dat jaar werden er betere lenzen voor telescopen ontwikkeld. Maar misschien had het publicatiejaar ook wel iets te maken met (18)77. De initialen van Galileo Galilei zijn immers GG en de G is de 7e letter van het alfabet. Een postuum eerbetoon omdat Galilei al in de 17e eeuw op de hoogte was van de manen van Mars? En heeft hij dat dubbelzinnig ook als een tweede ontdekking in zijn anagram gecodeerd?

G(o)G(h)?

We zullen het nooit precies weten. Wel weet ik dat Vincent van Gogh net als Galilei niet wars was van het toepassen van anagrammen. En in Arles (Zuid-Frankrijk) schilderde Vincent, verdeeld over zeven beroemde werken, in totaal 77 zonnebloemen. Een verwijzing naar GG of een woordspelletje met zijn eigen achternaam G(o)G(h)? In mijn aanstaande artikel hierover toon ik aan dat Vincent in elk geval best een goede reden had om zijn zonnebloemen te associëren met de planeet Mars. En kan dat, plus de 37 letters van Galilei’s anagram iets te maken hebben met de finale leeftijd van 37 jaar die Vincent in 1890 zou bereiken?

Conclusie

Mijn conclusie is dat zowel Galileo Galilei als Vincent van Gogh beiden als genie geclassificeerd kunnen worden. Van waanzinnigheid lijkt totaal geen sprake. Wat een geweldig creatieve geesten waren deze wetenschapper en kunstschilder. En welk een prachtige erfenis hebben zij aan de wereld na hen overgeleverd…

Reageren op dit artikel? Dat kan niet in het openbaar. Wel is het mogelijk om rechtstreeks naar de schrijver (Jan Bakker) te reageren. Gebruik hiervoor het formulier op de contactpagina.

Deze CC-BY-SA-licentie staat hergebruikers toe het materiaal in het openbaar te kopiëren, distribueren en weer te geven of uit te voeren. Dit geldt zolang je de auteur of de houder van het auteursrecht (aangegeven in de titel van dit artikel) vermeldt. Je mag het materiaal voor commercieel gebruik toepassen. Ook mag je het aanpassen, bijvoorbeeld voor vertalingen. Voor gewijzigd materiaal geldt dezelfde licentie.