Vincents bewondering voor de vader van Anton Mauve

Het schilderij “Roze perzikbomen” (eind maart 1888) hangt in het Kröller-Müller Museum in Otterlo. Zoals de tekst linksonder op het werk suggereert, droeg Vincent van Gogh dit schilderij op aan zijn leermeester Anton Mauve. Deze aangetrouwde neef van Vincent was begin februari 1888 overleden. De begeleidende tekst op de website van het museum vat de context van dit schilderij in tien regels samen. En dat is jammer, want er valt zoveel meer over te vertellen. Nader onderzoek dat ik deed wijst namelijk uit dat Vincent het schilderij helemaal niet opdroeg aan Anton Mauve, maar wel aan diens vader dominee Willem Carel Mauve. Het sleutelwoord: perzik.

Anton Mauve overleed op 5 februari 1888, terwijl hij op bezoek was bij zijn broer Dr. Carl Christiaan Mauve, die conrector was aan het Gymnasium te Arnhem. Vincent vernam het nieuws over het overlijden van Mauve net voordat hij vanuit Parijs naar Arles in Zuid-Frankrijk zou verhuizen. Hij arriveerde daar op 20 februari, op het moment dat een groot aantal fruitbomen in bloei kwam te staan. Vincent moest zich natuurlijk eerst settelen en de omgeving verkennen, voordat hij kon gaan schilderen.

Ruzie

Een paar dagen na zijn aankomst schreef hij aan zijn zus Willemien dat hij dagelijks aan Mauve dacht, vooral omdat hij als mens van hem hield. In 1882/1883 had Vincent ruzie gekregen met Mauve, die zijn relatie met de prostituee Sien Hoornik afkeurde. Vincent had nog wel eens een poging gedaan om het uit te praten, maar het was nooit meer goed gekomen tussen de twee.

Dat Vincent ondanks alles toch met Mauve bezig was, blijkt ook uit de brief van 9 maart 1888 aan Theo. Vincent stelde zijn broer daarin voor om een schilderij te sturen naar mevrouw Mauve, als een herinnering aan Mauve (“un tableau en souvenir de Mauve”).

Vincents verjaardag

Drie weken later, op 30 maart 1888, ontving Vincent per post felicitaties van zijn moeder en zijn zus Willemien. Vincent vierde die dag immers zijn 35ste verjaardag. Willemien had een foto van Anton Mauve bijgesloten. Op dezelfde dag schreef hij een dankwoord aan Willemien, waarin hij tevens aangaf dat hij zes schilderijen van bloeiende vruchtbomen onder handen had. Eén daarvan, schreef Vincent: “zou U welligt bevallen – het is een omgewerkt vak grond in een boomgaard, een rieten schutting en twee perzik boomen in volle bloei, rose tegen een tintelend blaauwe lucht met witte wolken en in zonneschijn“.

Hij vervolgde met zijn zus te vertellen dat zij het werk mogelijk wel een keer zou zien, omdat hij had besloten om het aan weduwe mevrouw (Jet) Mauve te geven. Vincent schreef dat hij deze tekst op het schilderij had geplaatst:

Souvenir de Mauve
Vincent & Theo

Twee dagen later, op 1 april, herhaalde Vincent deze vermelding in een brief aan zijn broer Theo. Hij voegde eraan toe dat het schilderij namens hen beiden naar mevrouw Mauve zou gaan. Kennelijk was Theo het daar niet mee eens, want het “& Theo” is weer door Vincent verwijderd. Volgens het Van Gogh Museum (als beheerder van de brieven) kan dat alleen zijn gebeurd toen de verf nog nat was.

Waarom zou Vincent de naam van zijn broer hebben verwijderd? Ik denk dat dat meer voor de hand ligt dan je denkt. Uit het navolgende blijkt dat Vincent de vader van Anton Mauve (die al in 1869 was overleden) wilde eren, over de rug van zijn overleden zoon. Zoals ik hierboven al aangaf, was Vincent nog steeds gebrouilleerd met Anton Mauve.

Om de codering met Mauves vader te maskeren had hij de naam van Theo ook vermeld, want Theo had via de kunsthandel immers contacten gehad met de kunstschilder Anton Mauve. Maar Theo wilde in dit speciale geval niet bij de geheime codes van Vincent betrokken worden. Toen hij de achtergronden van de codering vernam, moet hij zijn medewerking hebben geweigerd.

Zerk

Ten opzichte van de vorige alinea is ook een ander scenario mogelijk. Om zijn code te vervolmaken had Vincent de voornaam van zijn broer nodig, zij het maar heel even.  Uit “Souvenir de Mauve Vincent (&) Theo” kon hij een mooi anagram samenstellen: veuve arnhem disconvenue toit (uit het Frans: weduwe arnhem is het niet eens met het dak). Voor de duidelijkheid: mevrouw Mauve was in Arnhem weduwe geworden.

En dat ze het niet eens was met het “dak” klopte ook, want de weduwe van Anton Mauve wilde op de begraafplaats in Den Haag alleen een stèle op het graf van haar man, een staande grafsteen. Speciaal op haar verzoek werd het horizontale graf niet voorzien van een zerk. Een zerk is een liggende grafsteen die heel vroeger, afgeleid van de sarcofaag, het dak van het graf werd genoemd. Bij oude sarcofagen zie je nog wel eens een dakvormige deksteen er bovenop liggen, als “het huis van de overledene”.

Weduwe Jet Mauve wilde dat planten en gras vrij boven de overleden kunstenaar konden groeien. Het was immers in de vrije natuur waar Anton Mauve volgens zijn vrouw zijn gelukkigste levensdagen had doorgebracht.

Perzik

Nu we dit weten is het vooralsnog onverklaarbaar waarom Vincent juist een perzikboom uitkoos als “herinnering aan Mauve”. Vincent zal toch als een van de eersten hebben gezien dat van “perzik” in anagram “zerk pi” kan worden gevormd. Zoals ik in een ander artikel al schreef, kan je met de Nederlandse uitspraak van de letters “p-i” het Franse woord “pays” horen (= “land”). “Zerk-pi” werd daarmee in code “zerk-land“, wat een verwijzing was naar (een zerk in) Nederland. Maar zoals nu blijkt dus niet de zerk van Anton Mauve!

Sneer?

Van de voor zichzelf sprekende tekst “Souvenir de Mauve” is een mooi anagram te maken: “vier oude musea nv“. Die musea zouden dan in (p-i) Nederland moeten staan. Ik weet niet hoe je hier als lezer(es) over denkt, maar ik zelf heb sterk de neiging om achter de letters “nv” de letter “t” te zetten. Misschien was dit vanwege zijn onenigheid met Mauve een denkbeeldige sneer in de sfeer van “jouw werk komt niet in oude musea terecht.”

N.V.(T).

Dat een verborgen letter “t” op Mauve zou kunnen slaan, heeft te maken met zijn voornaam “Anton“. Die was immers afgeleid van “Antonius” en in het verlengde daarvan van de Antonieten. Ik haalde de Antonieten al aan in mijn artikel over De Aardappeleters en het magisch vierkant. Leden van deze organisatie herkenden elkaar onderling door het dragen van een Tau-kruis, een T-kruis. Via Anton de “T” van “N.V.T.“? Of in het kader van Mauves overlijden: Niet (langer) Van Toepassing?

Teylers Museum

De vraag rijst nu welke vier oude musea Vincent hiermee kan hebben bedoeld. Er zijn immers verspreid over Nederland heel wat oude musea te vinden. Ik denk dat deze musea gezocht moeten worden in plaatsen waar Anton Mauve werkzaam was als schilder. Die plaatsen met oude musea zijn:

• Amsterdam – Rijksmuseum (1798);
• Haarlem – Teylers (oudste museum van Nederland – 1784);
• Haarlem – Frans Hals Museum (1862);
• Den Haag – Mauritshuis (sinds 1822).

De genoemde vier musea waren allemaal al in de tijd van Vincent oud te noemen. Met uitzondering misschien van het Frans Hals Museum. Dat was in hetzelfde gebouw een voortzetting van een ouder Stedelijk Museum in Haarlem. Wat bijzonder opvalt in het rijtje musea, is het Teylers Museum. Dat is het oudste museum van Nederland en de naam begint met een hoofdletter “T“. Die letter T is meteen de enige denkbeeldige overeenkomst tussen Anton Mauve en het Teylers Museum.

Willem Carel Mauve

Het ging Vincent echter inderdaad niet om Anton, maar om zijn vader Willem Carel Mauve (1803-1869).  Willem Mauve was een Mennoniet, een Nederlandse doopsgezinde predikant en schrijver. De Doopsgezinden baseren hun ideeën op de geschriften van Menno Simons (1496-1561), een vroegere priester uit Witmarsum in Friesland. Daarom worden Doopsgezinden ook wel Mennonieten genoemd.

Godgeleerd Genootschap

Als dominee werkte Willem Carel Mauve in Enschede en in Zaandam. In Zaandam werd in 1838 zijn zoon Anton Mauve geboren. Een jaar later verhuisde het gezin Mauve naar Haarlem. En daar gebeurde iets dat in de ogen van Vincent grote bewondering oogstte. In 1844 werd Mauve lid van de Teylers Eerste Vereniging, die ook bekend stond onder de naam het “Godgeleerd Genootschap“. Dit theologische genootschap richtte zich geheel op theologie. Er bestond ook een Tweede Vereniging, een genootschap dat zich bezighield met kunsten en wetenschappen.

Teyler van der Hulst

Beide verenigingen waren (en zijn) onderdeel van de Teylers Stichting die in 1778 is opgericht om de erfenis te beheren van de 18e-eeuwse Haarlemse laken- en zijdehandelaar en bankier Pieter Teyler van der Hulst (1702-1778). Deze Mennonitische filantroop beoogde met zijn erfenis ondersteuning van de armen en aanmoediging van godsdienst, wetenschap en kunst.

Catechismus

Wat Vincent het meest aan Willem Mauve bewonderde, waren zijn schrijftalenten. Mauve schreef namens de Stichting een aantal theologische werken. Daaronder bevond zich een kleine catechismus over de Bijbelse geschiedenis. Een catechismus kan worden vergeleken met de huidige FAQ (Frequently Asked Questions). Vragen en antwoorden lezen nu eenmaal makkelijker dan lange stukken tekst. Vanwege deze simpele leesvorm is de catechismus voornamelijk bedoeld voor kinderen.

Alexandrijnsche School

Voor het genootschap vertaalde Mauve ook boeken uit het Hoogduits. Een voorbeeld daarvan was de “Geschiedenis der Christelijke Godsdienst en Kerk” door Dr. A. Neander.  Men was zeer tevreden over de vertaling van dit “uitmuntend werk, waarmee we zijn gevorderd tot de Alexandrijnsche School, een belangrijke verschijning uit den morgenstond der Christelijke Kerk“.

Mogelijk had Vincent in zijn vroegere leven een soortgelijk doel voor ogen gehad: het op een makkelijke manier zowel mondeling als schriftelijk overbrengen van het Geloof, voornamelijk ter emotionele ondersteuning van de armen. Helaas bereikte Vincent dat doel nooit, vooral niet omdat hij er in 1881 voor koos om de theologie vaarwel te zeggen en te kiezen voor het kunstenaarschap.

Bewondering

Maar het bloed kruipt waar het niet gaan kan. Het overlijden van Anton Mauve gaf Vincent een unieke kans om zijn bewondering te uiten voor de vader van Anton, die zijn doel wél had bereikt. Gecodeerd als Souvenir de Mauve Vincent & Theo in drie c.q. (in eerste instantie) vijf woorden aan het begin van Vincents 35e levensjaar.

Vincent van Gogh ten voeten uit, geniaal!

 

---

Reageren op dit artikel? Dat kan niet in het openbaar. Wel is het mogelijk om rechtstreeks naar de schrijver (Jan Bakker) te reageren. Gebruik hiervoor het formulier op de contactpagina.

---