In het Museum of Modern Art in New York hangt sinds 1941 het schilderij “Sterrennacht” van Vincent van Gogh. Vincent schilderde zijn wervelende nachthemel in juni 1889 tijdens zijn verblijf in het Zuid-Franse Saint-Paul-de Mausole. In dit dorp nabij St. Remy-de Provence, in de omgeving van Arles, stond (en staat) een oud klooster waarin een psychiatrisch hospitaal was (en is) gevestigd. Vincent had zich daar, in overleg met zijn broer Theo, op 8 mei 1889 vrijwillig laten opnemen. Theo betaalde via-via de kosten van Vincents verblijf in het gesticht.
Een perfect alibi
Vincent had een belangrijke reden waarvoor hij zich liet opnemen. In Arles voelde Vincent als buitenlander een zekere druk van de chauvinistische Franse inwonerskliek om zich heen. Na zijn zelfverwonding aan zijn oor op 23 december 1888, werd die druk alleen maar heviger. Zijn buren hadden aan de gendarmerie (politie) gevraagd om deze in hun ogen rare kwibus in de gaten te houden. Door zich een aantal maanden later op te laten nemen voelde Vincent zich beschermd. Hij kreeg in de inrichting twee kamers tot zijn beschikking. Een slaapkamertje en een gewone kamer mocht hij als atelier gebruiken.
Sterrennacht
Vincent leed kennelijk slechts incidenteel aan psychische aanvallen. Daarom had hij van zijn arts Dr. Peyron toestemming gekregen om zo nu en dan naar buiten te gaan om te schilderen. Dat moest dan wel onder begeleiding van een verpleger. Al met al had hij in en rond de inrichting een perfect alibi. De inwoners van Arles konden nu geen (valse) aangiften tegen hem doen. Maar er was meer aan de hand. Vincent van Gogh had nóg een belangrijke reden om tijdelijk in het betreffende hospitaal te verblijven.
Voor een ultieme beleving van de aanwijzingen binnen het Geheim waarbij Vincent betrokken was, was het noodzakelijk dat hij op die plaats aanwezig was tijdens de sterrennacht op donderdag 20 juni 1889.
Kronkels?
Ruim een maand na zijn opname in de inrichting openbaarde de oostelijke vroege ochtendhemel van Saint-Paul-de-Mausole zich zoals Vincent die heeft weergegeven op zijn “Sterrennacht”. Vincent schilderde niet alleen de sterren die hij zag. Links is een prominente cipres zichtbaar. Rechts op het werk, tegen de heuvels, zijn olijfboomgaarden te zien en onderaan het schilderij een dorp.
Vincent moet perfect op de hoogte zijn geweest van de astronomische situatie ter plaatse, die qua tijd overeenkwam met zijn werkelijke geografische positie. Hoe dat precies in elkaar zit, blijkt verderop in dit artikel.
Veel mensen koppelen de zogenaamd wervelende sterren op “Sterrennacht” aan de waanzin van Vincent. Maar stel nu eens dat Vincent daar heel iets anders mee wilde zeggen? Dat hij wervelingen in de lucht heeft willen schilderen en dat hij daarmee de WIND heeft geprobeerd vast te leggen? Meer, met name buitenlandse onderzoekers hebben dat al eerder verondersteld.
Het lijkt alsof met de wervelingen de vroege ochtendhemel tot leven wordt gebracht. Sommige mensen zien hierin zoals gezegd de turbulente kronkels in de geest van Vincent. Vooral media en musea houden het graag daarop. Waanzin spreekt nu eenmaal meer aan dan wetenschap, zéker bij het gewone volk. En het belangrijkste: de vermeende krankzinnigheid van Vincent van Gogh kan geld in het laatje brengen. Veel geld!
Het zijn echter geen geestelijke wanen of visioenen die het schilderij toont. In werkelijkheid symboliseren de wervelingen en krullen op “Sterrennacht” de mistral.
Mentale gesteldheid
Zeker 130 dagen per jaar lijdt de relatief smalle Rhônevallei onder deze stormachtige wind, die door een diep lagedrukgebied in de Golf van Genua helemaal vanuit noordelijke poolstreken wordt aangezogen. Deze koude noordenwind die doorgaans onbewolkt weer met zich meebrengt in de vallei van de Rhône, heeft op sommige mensen dezelfde invloed als de föhn. Dat is een warme droge wind die aan de noordzijde van de Alpen waait. Tijdens de föhn krijgen mensen last van hoge bloeddruk, oorsuizen, spierpijn, slapeloze nachten, enzovoort. Ook neemt in föhnperiodes in Zuid-Duitsland het aantal zelfmoorden toe. Merkwaardig is dat zowel de föhn als de mistral inwerkt op de geestelijke gemoedstoestand van mensen.
Uit brieven aan zijn broer Theo is bekend dat ook Vincent last had van de mistralwinden. Niet alleen werkte de wind nadelig op zijn mentale gesteldheid, ook had hij er fysiek last van bij het schilderen. Zo waaide zijn schildersezel regelmatig om en gaf hij bij uitschieters van zijn penseel de mistral daarvan de schuld.
Geografie, tijd en Eeuwig Edict
De op “Sterrennacht” afgebeelde hemellichamen stonden, op vier code-vormende fantasiesterren na, op 20 juni 1889 om 04.50 uur precies zo aan de hemel, terwijl de geografische lengtegraad (meridiaan) van Saint-Paul-de-Mausole 4° en 50′ oosterlengte (OL) was. Daarbij dient opgemerkt te worden dat Vincent zich wat deze meridiaan betreft schikte naar Nederlandse maatstaven. Zie hieronder bij “Nulmeridiaan” wat dat precies inhoudt.
Dat het bewuste tijdstip van 04.50 uur overeenkomt met de lengtegraad 4° en 50′ OL, wordt bevestigd door het Eeuwig Edict (lees mijn artikel over de zuidgevel van Kasteel Geldrop).
Daarbij kan worden gesproken van de 4de wet, het 50ste woord.
Wet IIII (4) van het Eeuwig Edict van 1611 luidt als volgt:
‘t Selffde bevelen Wy aen alle subalterne rechteren ende justicieren hebbende hunnen styl ende orden iudiciaire by geschrifte geëmologueert by Ons oft Onse voorsaeten.
Als alle woorden van deze wet worden geteld, blijken er maar 24 te bestaan. Maar het wordt interessant als daarna wordt doorgeteld. Dus na het 24ste woord (voorsaeten) gaat het tellen verder met het eerste woordje ‘t. Datzelfde gebeurt als opnieuw bij “voorsaeten” wordt uitgekomen als het 48ste woord.
Daarna wordt duidelijk wat het 50ste woord is: Selffde.
Wat het “selffde” dan wel wil zeggen, is inmiddels duidelijk: de waarnemingstijd van de sterren is hetzelfde als de geografische lengtegraad waarop Vincent zich op 20 juni 1889 bevindt.
Nulmeridiaan
In 1675 kreeg de Britse astronoom John Flamsteed (1646-1719) van koning Karel II opdracht tot de oprichting en de bouw van het Koninklijk Observatorium van Greenwich. Flamsteed was de eerste die een nulmeridiaan (lengtegraad van 0°) van Greenwich bepaalde. Daarna volgden door de jaren heen enkele wijzigingen (telkens iets naar het oosten) totdat de eveneens Britse astronoom George Biddell Airy de nulmeridaan vastlegde op de positie van vandaag de dag.
In 1881, rond de tijd dat het draaiboek ontstond dat Vincent zou gaan gebruiken voor zijn coderingen, werd deze meridiaan wereldwijd al door bijna driekwart van de internationale scheepvaart gebruikt. Vincents oom Jan (Johannes van Gogh), die tijdens zijn werkzame jaren voornamelijk bij de Marine in dienst was geweest, moet daar uiteraard van op de hoogte zijn geweest. Hij kan dat gegeven makkelijk een keer aan Vincent hebben verteld.
Terwijl Nederland “al” in de periode 1884-1889 geleidelijk was overgestapt op de nulmeridiaan van Greenwich, zou Frankrijk pas in 1911 op deze meridiaan overgaan. In de tijd van Vincent gold in Frankrijk dus nog de nulmeridiaan van Parijs, die op 2° en 20′ oostelijk van de nulmeridiaan van Greenwich lag. Hieruit blijkt duidelijk het Nederlandse karakter van het Geheim, waarop Vincent via “Sterrennacht” en tijdens zijn verblijf in Zuid-Frankrijk voortborduurde…
Waarheidsgetrouwe sterrennacht
Er bestaat een fantastisch mooi (gratis) astronomieprogramma: Stellarium. Met behulp van deze software kan gemakkelijk worden gecontroleerd of de oostelijke hemel in de regio Arles en St. Rémy er op 20 juni 1889 om 04.50 uur ‘s morgens inderdaad heeft uitgezien zoals Vincent het heeft geschilderd. Hieronder wordt de sterrenhemel c.q. sterrennacht getoond zoals die volgens Stellarium was op die datum en dat tijdstip. Daarnaast het schilderij, nu met verklarende teksten:
Het blijkt dat Vincent de astronomische situatie van de vroege ochtend van 20 juni 1889 inderdaad in grote lijnen waarheidsgetrouw heeft weergegeven. Bovenaan vinden wij het sterrenbeeld Triangulum (Driehoek). Daaronder Aries (Ram). In dit verband is het interessant te weten dat Vincent van Gogh astrologisch gezien een Ram was: hij was immers geboren op 30 maart. Rechts naast de cipres is de planeet Venus zichtbaar en rechtsboven de maan, die op 20 juni 1889 om 07.35 uur de fase van het Laatste Kwartier zou bereiken.
In de breedte gezien stond de maan in werkelijkheid iets verder naar rechts, maar wel op die hoogte aan de hemel. Ook Aries (Ram) en Venus heeft Vincent op zijn doek een beetje naar elkaar toe bewogen.
Onderaan ligt het sterrenbeeld Cetus (Walvis). Met enige goede wil kan inderdaad in de geschilderde heuvels, boven de olijfbomen, het silhouet van een walvis (met een grote staartvin) worden ontdekt:
Predikanten
De sterrenbeelden en alle andere sterren staan in principe alle jaren op 20 juni ten opzichte van elkaar op dezelfde plek aan de hemel, vanaf de Aarde gezien. Dat geldt echter niet voor de planeet Venus en de maan. We moeten vanaf 1889 een kleine 19 jaar terug in de tijd, tot 20 juni 1870, om in Saint-Paul-de-Mausole precies hetzelfde beeld aan de vroege ochtendhemel waar te nemen.
Het is geen toeval dat wordt uitgekomen bij het jaartal 1870 (zie ook dit artikel). De opstellers van de aanwijzingen naar het Geheim zijn daar namelijk begonnen, bij de hemel in de ochtend van 20 juni 1870. Op 18 juli van dat jaar werd tijdens de vierde zitting van het Eerste Vaticaans Concilie het dogma van de pauselijke onfeilbaarheid bevestigd. Het wetgevende document hierover is de apostolische constitutie “Pastor Aeternus”. Als eventuele aanwijzing kan deze “pauselijke onfeilbaarheid” als enigszins cynisch worden beschouwd. Want waar het werkelijk hier om draait, is de naam “Pastor Aeternus”. Dat is toevallig(?) het anagram van “pasteurs orante“.
Het Franse woord “pasteurs” is vertaald in het Nederlands: “predikanten”. En “orante” wil zeggen een bepaalde gebedshouding die in de kerk wordt gebezigd. Bij deze zogenaamde orantehouding strekt de priester zijn handen en armen uit tot op oorhoogte. Daarbij houdt hij de ellebogen dicht bij het lichaam. Wat men hier wil benadrukken is de relatieve V-vorm die daarbij ontstaat. Die paste prima bij de vorm van het sterrenbeeld Vissen, maar ook bij een naam die met een letter V begon, in dit geval Vincent van Gogh, die ook nog eens uit een predikantenfamilie stamde.
Antonius
Deze gevonden letter V slaat zoals gezegd op het sterrenbeeld Vissen (Pisces), dat Vincent niet op zijn “Sterrennacht” heeft afgebeeld. Het was echter wel degelijk aan de hemel waarneembaar, pontificaal in het midden nog wel:
In 1870 beschikten astronomen over een dermate hoeveelheid kennis, dat men via de 19-jarige periode kon voorspellen dat zich op 20 juni 1889 een soortgelijke situatie aan de hemel zou voordoen. In dat verband is het interessant te weten waarom is gekozen voor een plaats (het hospitaal) dichtbij Saint-Rémy-de-Provence. Dat is namelijk het geboortedorp van Nostradamus (1503-1566), de beroemde arts en voorspeller.
De hiervoor genoemde periode van 19 jaar dat hemellichamen weer in dezelfde uitgangspositie staan, in 1870 respectievelijk 1889, heeft te maken met de schommelingen in de as-omwentelingen van de planeet Aarde. Astronomen noemen deze schommelingen “nutatie“. De Britse astronoom James Bradley ontdekte dit principe al in 1748.
Saillant detail is dat het Nederlandse woord “nutatie” in het Frans (en Engels) “nutation” is. Net als in “station” spreekt men de tweede letter “t”, met name in het Frans, uit met een “s-klank”. Het Franse woord “nutation” klinkt zodoende als “nutasion” en dat is een anagram van “antonius”.
In mijn artikel over Vincents schilderij De Aardappeleters leg ik een verband met aardappeleter Antonie van Rooij. Op het betreffende schilderij zit deze boer met zijn rug naar het roedenraam. Antonie was genoemd naar de Heilige Antonius, die als naamdag 17 januari heeft (17-1). En wat wil het “toeval”? De datum 20 juni vormt de 171-ste dag van het jaar in een niet-schrikkeljaar zoals 1889 en ook 1870.
Sterrennacht is goedmakertje
In een binnenkort te verschijnen artikel ga ik een interessant verband leggen. Dat betreft de genoemde aardappeleter Antonie (Antonius) en de schildervriend van Vincent, Anthon van Rappard. De volledige initialen van deze kunstschilder van adellijke komaf waren A.G.A. (Anthon Gerard Alexander). Naar hun rangnummer in het alfabet staan deze letters voor de cijfers 1.7.1. Via de recreatieve wiskunde valt dat te vertalen naar 17-1 respectievelijk 171, oftewel naar 20 juni 1889, de 171-ste dag van het jaar!
Het zal blijken dat Van Rappard niet tevreden was over Vincent die hem als boer had afgeschilderd op De Aardappeleters. Dat was er de reden van dat de vriendschap tussen beide kunstschilders tijdelijk bekoelde. Maar nu kon Van Rappard wel degelijk tevreden zijn met de verwijzing naar zijn initialen. Die stonden gelijk aan de datum als 171-ste dag van het jaar. Vincent had het in “Sterrennacht” op deze manier weer helemaal goed gemaakt met Van Rappard.
Reageren op dit artikel? Dat kan niet in het openbaar. Wel is het mogelijk om rechtstreeks naar de schrijver (Jan Bakker) te reageren. Gebruik hiervoor het formulier op de contactpagina.
Deze CC-BY-SA-licentie staat hergebruikers toe het materiaal in het openbaar te kopiëren, distribueren en weer te geven of uit te voeren. Dit geldt zolang je de auteur of de houder van het auteursrecht (aangegeven in de titel van dit artikel) vermeldt. Je mag het materiaal voor commercieel gebruik toepassen. Ook mag je het aanpassen, bijvoorbeeld voor vertalingen. Voor gewijzigd materiaal geldt dezelfde licentie.
