Populierenlaan vol geheimen (1)

Dinsdag 22 maart 2022 was een prachtige voorjaarsdag om een fietstocht (op gewone fietsen) te maken van Geldrop via Nuenen naar Nederwetten. Daar bevond zich de populierenlaan die Vincent in 1884 schilderde. Het uiteindelijke doel van mijn vrouw en mij was die dag de buurtschap Hooidonk, net ten noordwesten van Nederwetten, aan de Dommel. Hooidonk ligt op een eiland in deze rivier met daarop onder andere een watermolen met een dubbel rad en de restanten van een oude priorij.

Wij kwamen Nederwetten vanuit het oosten binnen via de Broekdijk. Bij het bruggetje over de Hooidonkse Beek zagen wij in de verte de Schoteldonkse Hoeve liggen. Dat is het “boerenhuisje” of de “hut” die Vincent van Gogh in oktober 1884 schilderde op “Populierenlaan in de herfst”. De afmeting van dit schilderij is 99 bij 65,7 centimeter en het kan worden bezichtigd in het Van Gogh Museum in Amsterdam.

Het gaf een apart gevoel te weten dat Vincent op diezelfde plek achter de destijds houten brug met zijn ezel had gestaan. De populierenlaan was er toen nog. Na het nemen van de foto ten behoeve van dit artikel, fietsten mijn vrouw en ik verder in de richting van Hooidonk. Op dat aangename en verhelderende bezoek ga ik op dit moment niet verder in. Het staat echter buiten kijf dat er een verband is tussen het eiland van Hooidonk en de Populierenlaan van Vincent.

Studie

Vincents schilderij toont een tafereel zoals dat in oktober 1884 qua landschap in grote lijnen werkelijkheid was. In een brief aan zijn broer Theo beschreef Vincent rond 25 oktober 1884 vanuit Nuenen dit schilderij. Hij beperkte zich tot een enigszins oppervlakkige samenvatting van het werk:

een nog al groote studie van een populierenlaan met de geele herfstblaren, waar de zon hier en daar schitterende plekken maakt op de afgevallen blaren op den grond, die afgewisseld worden door de lange slagschaduwen der stammen. Aan ’t eind van den weg een boerenhuisje en de blaauwe lucht er boven tusschen de herfstblaren door. (Bron: vangoghletters.org – brief 467)

Vincent noemde het een “nog al groote studie”, maar weidde verder niet uit over wat die studie dan wel inhield. Dat moest toch meer zijn dan de beschrijving die hij gaf. Die kon immers van toepassing zijn op elke laan met bomen in de herfst, met aan het eind ervan een boerenhuisje.

Schoteldonkse Hoeve

Het punt waar Vincent zijn schildersezel had opgesteld, bevond zich zoals eerder aangegeven op de Broekdijk in Nederwetten, juist vóór het bruggetje over de Hooidonkse Beek. Na het bruggetje gold (en geldt) de straatnaam Eikelkampen. Vincent stond met zijn rug naar het oosten te schilderen, waaruit volgt dat de linkerkant van het schilderij het zuiden was en de rechterkant het noorden. Het afgebeelde “boerenhuisje” is de Schoteldonkse Hoeve, dat wil zeggen de oostelijke zijgevel daarvan. Deze tegenwoordig gesplitste woonboerderij staat in het westen. Op deze windrichtingen kom ik later in dit artikel terug.

Priorij

De Schoteldonkse Hoeve, voorheen een langgevelboerderij, is aan het eind van de toenmalige populierenlaan is in 1860 gebouwd op de fundamenten van een oudere hoeve. Die was kort daarvoor gesloopt. De bouw van die eerdere versie(s) gaat zeker terug tot in de tijd van de Priorij van Hooidonk. Dit klooster van de reguliere kanunnikessen van Augustinus werd gesticht in 1146. Het bood onderdak aan doorgaans ruim 20 dames van adellijke komaf.

Bloedwonder

De priorij verwierf bekendheid door het Mirakel van Hooidonk. Tijdens de inwijding van het klooster werd een splinter van het Heilig Kruis (zie hierboven Afb. 4) onder water gedompeld door bisschop Bonifacius. Naar verluidt zonk de splinter en kwamen er ook bloeddruppels uit. Dat maakte de splinter kennelijk authentiek. Vanwege dit zogeheten bloedwonder groeide de priorij al snel uit tot een bedevaartsoord. De priorij behield van de 12de tot in de 17de eeuw belangen in een groot gebied rond het huidige Nederwetten. Dat wil zeggen, ruwweg tussen de Schoteldonkse Hoeve en de rivier de Dommel.

A 519

Op de kadasterkaart van 1832 is het perceel van de Schoteldonkse Hoeve aangegeven als sectie A (Nederwetten) nummer 519. Hieronder daarvan een uitsnede:

Uit de stippellijntjes door het midden van Afb. 5 blijkt dat de huidige weg Eikelkampen flauw naar het noorden toe afbuigt. Daarmee wijkt de weg af ten opzichte van de rechte populierenlaan die Vincent heeft geschilderd richting de hoeve op het perceel met de aanduiding A519.

Voor een betere oriëntatie draai ik de kadasterkaart nu zodanig, dat de richtingen overeenkomen met die op het schilderij:

OS

Uit het vervolg van dit artikel blijkt dat de aanduiding A519 tot een code is gemaakt. Met de “A” als eerste letter van het alfabet (1), gevolgd door 519, ontstaat 1519. In het alfabet staan de letters 15 en 19 voor de “O” respectievelijk de “S“. Samen is dat “OS“, een lettercombinatie die Vincent op zijn schilderij als code toepaste.

Saillant detailt: Een van mijn oplossingen van de Shugborough Inscriptie op het Shepherds (Herders) Monument was het zinnetje “a-vu-os“. Vertaald uit het Frans: “(hij/zij) heeft de beenderen gezien”. Of bedoelt men hier te zeggen: “(hij/zij) heeft de Schoteldonkse Hoeve gezien”?

Aan perceel A519 als code OS kan overigens een ludieke bijbelse betekenis worden verbonden. Vincent stond voor de brug over de Hooidonkse Beek te schilderen met behulp van zijn ezel. Dat is een combinatie van de os en de ezel (het dier) zoals die voorkomt in het kerstverhaal. Iedereen kent wel de kerststal waar de os en de ezel in staan, met het verhaal van de herders, de kribbe met het kindje Jezus en de Wijzen uit het Oosten.

De zuster in de populierenlaan

Rechts op afb. 5 is de Hooidonkse Beek als stroompje te zien. In 1884 was dat nog niet gekanaliseerd. De beek wordt visueel onderbroken door het bruggetje van waarachter Vincent de compositie voor zijn schilderij maakte. Overigens stroomt de Hooidonkse Beek vanaf de brug naar het noorden, om daarna even verderop af te buigen naar het westen. Uiteindelijk mondt deze beek ter hoogte van de voormalige Priorij van  Hooidonk uit in de rivier de Dommel. Mede vanwege dit gegeven heeft Vincent de vrouwspersoon in de populierenlaan weergegeven als een koorzuster in zwart habijt, zoals dat in de priorij door de nonnen gedragen werd:

Merkwaardige schaduwen

Op Afb. 7 is te zien dat Vincent de schaduwen van bomen, brugleuning en zuster op een nogal merkwaardige manier heeft weergegeven. Hierboven gaf ik al aan dat op het schilderij het zuiden zich links bevindt. Het boerenhuisje (de “hut” noemde men dat destijds) aan het eind van de populierenlaan staat in het westen. Het is net of Vincent op zijn schilderij de bewegende middagzon wilde weergeven: van zuid naar west.

De zon staat links, ongeveer in het zuiden. De lange schaduwen over de weg geven rond 20 oktober 1884 de tijd 14 uur aan. Als het een uur later is, 15 uur, toont Vincent dat via de schaduw van de linker brugleuning. En nog een uur later vormen de zuster en haar schaduw samen 16 uur:

Albrecht Dürer toegepast op populierenlaan

Vincent heeft deze tijd via de zuster en haar schaduw weergegeven als een aanduiding op een klok, een wijzerplaat. Hij leidde deze positie (16 uur) af van een meetkundige figuur uit een boekwerk van Albrecht Dürer (1471-1528). Hij kon dat boek verkrijgen (of lenen) via zijn oom Cor, die een gecombineerde kunst- en boekhandel dreef aan de Keizersgracht in Amsterdam. Het gaat om het boek “Underweysung der Messung, mit dem Zirckel und Richtscheyt, in Linien, Ebenen und gantzen Corporen” uit 1525 (vertaald: Meetinstructie, met passer en liniaal, in lijnen, vlakken en hele lichamen).

Punt

Vincent vond in het vierde deel van dit boek op pagina 29 de volgende figuur om toe te passen op zijn “populierenlaan”:

Rechts van de figuur staat de tekst “Pyramis . ” Het woord “Pyramis” is Grieks voor “piramides”. Dat slaat mede op een ander deel van de betreffende pagina uit het boek, wat hier niet relevant is. Wel is de punt (.) achter het woord interessant, het leidt namelijk naar (de piramides van) Egypte. Punt (of Poent) werd door de oude Egyptenaren gezien als het land van hun voorouders.

Pyramis Punt

Voordat ik de figuur projecteer op het schilderij (hieronder bij ad 2), wil ik ingaan op “Pyramis Punt“. Hiervan maakte Vincent meerdere anagrammen:

1. “Parys mi(n)punt”
2. “Parys mi(k)punt”
3. “punt (k)im Parys”

ad 1. Parys mi(n)punt. Parijs vormde voor Vincent in zijn leven inderdaad een minpunt. Half mei 1875 werd hij definitief overgeplaatst naar de Parijse vestiging van Goupil & Cie. Maar uit brieven bleek dat Vincent genoeg had van de kunsthandel. Hij verwaarloosde zijn werk en gedroeg zich vervelend naar zijn collega’s toe. Dit veranderde daarna niet, waardoor in april 1876 ontslag voor hem dreigde. Naar aanleiding daarvan besloot Vincent de eer aan zichzelf te houden en zelf maar op te stappen. Hoewel dit echt zo gebeurd is, wordt op dit moment niet duidelijk waar Vincent de “n” in “mi(n)punt” vandaan haalde. In deel 2 van dit artikel (verschijnt binnenkort) blijkt dat het iets met een “branche” (= Frans voor boom- of riviertak en ook filiaal) te maken heeft.

Spot

ad 2. Parys mi(k)punt. De geheime letter “k” in “mi(k)punt” kan wel meteen worden verklaard. De schaduw van de linker brugleuning kun je lezen als een getal “11“. In het alfabet staat op de 11de plaats de letter “k“. Hieronder zie je meteen hoe de meetkundige figuur op het schilderij van de populierenlaan wordt geprojecteerd. Het onderste deel van de cirkel valt buiten het schilderij. Vincent had daarvoor een goede reden, die ik aan het eind van dit artikel zal verklappen. Het woord “Pyramis .” is onderdeel  van de afbeelding in Dürers boek en ligt ook buiten de projectie op het schilderij:

Een bekende uitdrukking met het woord “mikpunt” is: “mikpunt van spot“. In het Engels is een “spot” een plek, of een plaats. De plaats waar het hier om gaat (met betrekking tot de koorzuster) is dus Parijs. Dat zal ik later in dit artikel ook aantonen.

ad 3. punt (k)im Parys. Zoals ik hiervoor al liet zien, ligt de kim (= horizon) van het schilderij op het westen. De woorden “punt kim Parys” lijken erop te duiden dat de kim Parys moet worden, dat ten opzichte van Nederwetten in het zuiden ligt.

SOUTH (zuid)

De attente lezer(es) begrijpt dat ik de codering hiervan al eerder in dit artikel heb prijsgegeven. De HUT (= het boerenhuisje) staat namelijk op perceel OS (A(=1)519 = 15-19 = (via rangnummer alfabet) O-S). Samengenomen dus HUT OS = (anagram van) SOUTH (zuid in het Engels).

Door dit te doen, namelijk de hut verschuiven van west naar zuid, ontstaat als het ware een Latijns kruis. Dat heeft dezelfde vorm als de splinter van (en de monstrans met) het Heilige Kruis. Lees hier meer daarover.

Wat bovendien links op Afb. 11 opvalt, is het ruitpatroon dat is ontstaan op het wegdek van de populierenlaan. Dat lijkt te verwijzen naar het magisch vierkant op de ets Melencolia I van Albrecht Dürer. In dit artikel lees je meer over dat vierkant.

Donna

Terug naar de projectie van de meetkundige figuur van Albrecht Dürer op het schilderij. De punten a, c en d vormen dezelfde hoek als op het schilderij de zuster c.q. non en haar schaduw:

Dat dit zo echt de bedoeling was, blijkt uit het anagram van “a-non-d” = (anagram van) donna, wat de aanduiding is voor een respectvolle vrouw. Dit was dus niet zomaar een non, kennelijk kende Vincent haar een meerwaarde toe. Wie bedoelde hij hier dan weer te geven? Dat wordt duidelijk als ik de gelijkbenige driehoek b–a–c, die geheel over het brugdek valt, nader beschouw.

Populierenlaan als Rue du Bac?

Het woord “bac” bestaat in het Frans en betekent in het Nederlands “(veer)pont“. Maar ons woord “pont” bestaat eveneens in het Frans en betekent dan in het Nederlands “brug“. Vincent heeft de driehoek b-a-c van de figuur dus perfect toegepast op de brug over de Hooidonkse Beek!

Op de plaats in Parijs waar vanaf 1550 eeuw een pont (bac) over de Seine voer, werd in 1632 een houten brug gebouwd. In 1689 werd deze brug vervangen door een stenen brug. De straat die van en naar de oorspronkelijke veerpont liep, heet nog steeds Rue du Bac. Zag Vincent zijn populierenlaan zo?

Overigens bestond vroeger in Noord-Drenthe een plek met de naam “De Punt”. Deze naam is afgeleid van “pont” omdat op die plaats van oudsher de Drentsche Aa met een veerpont kon worden overgestoken. Na 1850 groeide de plek uit tot het dorp De Punt zoals we dat nu kennen.

Vincentius a Paulo

In de Rue du Bac woonde een van de Drie Musketiers, d’Artagnan. Je weet wel, van één voor allen en allen voor één. Maar waar het Vincent mede om ging was het klooster van de rooms-katholieke congregatie Dochters van Liefde van Vincentius a Paulo. Van deze heilige was Vincents voornaam immers afgeleid.

Catharina Labouré

In dit klooster aan de Rue du Bac bevindt zich een kapel met een glazen schrijn. Daarin is het lichaam opgebaard van (de sinds 1947 heilige) Catharina Labouré (1806-1876). Zij werd bekend omdat zij in 1830 van Maria (tijdens meerdere Verschijningen) opdracht kreeg om de Wonderdadige Medaille te laten slaan.

Vincent heeft nog een aanwijzing ingebouwd die naar iemand met de naam Catharina of Catherine leidt. In de geometrie (meetkunde) heeft de straal van een cirkel de aanduiding “r” (van “radius”). Hieronder geef ik deze straal met een gele lijn in de afbeelding weer:

Zuster

Je ziet dat de letters rond de non en haar schaduw nu als volgt zijn: d-a-r-c. Dat doet denken aan de naam d’Arc. De enige bekende vrouw die zo heette was Jeanne d’Arc. En een zuster van Jeanne d’Arc heette… Catherine. Het Nederlandse woord “non” wordt in het Frans vertaald met “soeur” (= zuster).

Karel VII

Maar dat is niet alles. Jeanne d’Arc (1412-1431), ook wel de Maagd van Orléans genoemd, leefde in een tijd dat Frankrijk werd onderdrukt door de Engelsen. Jeanne kreeg visioenen van de aartsengel Michaël, maar ook van de Heilige Margaretha en de Heilige Catharina. Deze engel en heiligen moedigden haar tijdens de visioenen aan om Karel VII te helpen Frankrijk van de Engelsen te bevrijden.

Meer Catharina’s

In de loop van dit artikel zijn verschillende vrouwen met de naam “Catharina” (of een afgeleide daarvan) de revue gepasseerd. Ik noemde Catharina Labouré, Catherine d’Arc en de Heilige Catharina.

Maar er zijn meer bekende Catharina’s geweest: bijvoorbeeld de Italiaanse heilige Catharina van Siena, de heilige Catharina van Alexandrië, de heilige Catharina van Zweden, koningin Catharina van Aragon, koningin van Frankrijk Catharina de’ Medici, tsarina Catharina I van Rusland en meer.

De vraag is nu welke Catharina door Vincent werd bedoeld. Het antwoord op die vraag is niet moeilijk. Vanwege de eerder genoemde afbeelding uit het boek van Dürer uit 1525 en de woorden “Pyramis Punt (.)” lijkt een en ander naar Egypte te wijzen. Het gaat dus om de heilige Catharina van Alexandrië. Alexandrië is een stad in Egypte.

Het rad als martelwerktuig

De Romeinse keizer Marcus Aurelius Valerius Maxentius (278-312) werd verliefd op de Egyptische Catharina van Alexandrië. Omdat zij haar maagdelijkheid aan Jezus had beloofd, weigerde Catharina de toenaderingen van de keizer. De bruut accepteerde dat niet en liet haar folteren om haar tot inkeer te laten komen. Uiteindelijk werd zij vastgebonden op een rad met ijzeren punten. Maar voordat de marteling begon, werd het rad door de bliksem getroffen en brak het in stukken. Vanwege dit voorval wordt de Heilige Catharina vaak met een rad als attribuut afgebeeld:

Het rad van een watermolen

Ik heb nu vastgesteld dat de non/zuster op Vincents “Populierenlaan in de herfst” een verwijzing is naar de Heilige Catharina. Haar attribuut is een gebroken rad. Onder de brug op dit schilderij stroomt de Hooidonkse Beek, die uitmondt in de rivier de Dommel, ter hoogte van het eiland van Hooidonk. Net vóór dit eiland bevindt zich in een zijtak van de Dommel de Hooidonkse Watermolen.

Met het gebroken rad van de Heilige Catharina in gedachten, ging ik na of deze watermolen al eens verwoest is geweest. En warempel, dat is gebeurd tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1566–1648). Later is de molen weer opgebouwd.

Uit mijn onderzoek blijkt dat de Heilige Catharina door Vincent is “gebruikt” om een gebroken rad weer te geven. Vincent verduidelijkte dit door de meetkundige figuur uit het boek van Dürer op zijn schilderij te projecteren. Met de eerder gevonden letter “r” van radius ontstaat van beneden naar boven het woord “rad“:

 

In het vervolg van dit artikel, dat je hier kunt lezen, ga ik verder op in op de geheimen van Vincent.

 

Artikel geüpdatet op 21-09-2024

 

 

---

Reageren op dit artikel? Dat kan niet in het openbaar. Wel is het mogelijk om rechtstreeks naar de schrijver (Jan Bakker) te reageren. Gebruik hiervoor het formulier op de contactpagina.

---

Deze CC-BY-SA-licentie staat hergebruikers toe het materiaal in het openbaar te kopiëren, distribueren en weer te geven of uit te voeren. Dit geldt zolang je de auteur of de houder van het auteursrecht (aangegeven in de titel van dit artikel) vermeldt. Je mag het materiaal voor commercieel gebruik toepassen. Ook mag je het aanpassen, bijvoorbeeld voor vertalingen. Voor gewijzigd materiaal geldt dezelfde licentie.