Leden van de familie Van Gogh hadden in de 17de en 18de eeuw belangrijke maatschappelijke functies. De familie voerde een eigen wapen dat bestond uit een balk met drie gouden rozen, twee boven en een onder. Een groot deel van dit artikel is al eerder door mij gepubliceerd geweest in 2021. En nieuw in dit artikel: de naam van het meisje op de voorgrond van De Aardappeleters!
De officiële omschrijving van het wapen van de familie Van Gogh luidt:
in rood een dwarsbalk, vergezeld van drie rozen, alles goud. Helmteken: een gouden roos tussen een rode vlucht. Dekkleden: rood, gevoerd van goud. Persoonsnaam wapenvoerder: Van Gogh (Bron: CBG, Nederland´s Patriciaat, 50e jaargang, 1964, blz. 171).
Vincent van Gogh was op de hoogte van het familiewapen, dat blijkt wel uit zijn schilderij “Rozen” dat hij in mei-juni 1889 vervaardigde tijdens zijn verblijf in het gesticht in het Zuid-Franse Saint-Rémy-de-Provence. Op het schilderij (afbeelding onder), olieverf op doek, 33,5 x 24,5 cm, zijn duidelijk drie (wilde) rozen zichtbaar, in een positie zoals op het familiewapen.
Gouden tor
Omdat de rozen op het familiewapen van goud zijn, heeft Vincent als verwijzing daarnaar op de onderste roos een zogenaamde “gouden tor” afgebeeld, een scarabee-achtig insect dat in Zuid-Frankrijk inderdaad vaak op wilde rozen is te vinden. De schildbladen van deze tor hebben bovenaan een min of meer V-achtige vorm (“de V van mijn familie- c.q. voornaam”, moet Vincent hebben gedacht).
Credits: Van Gogh Museum, Amsterdam (Vincent van Gogh Stichting). Bewerking: ©2021 Duyo Geldrop
De afbeelding van een gouden tor (Cetonia aurata) op de onderste roos van een ensemble van drie rozen, min of meer in de vorm van een familiewapen, kan worden geprojecteerd op “De Aardappeleters.” In het midden van het schilderij herken ik een compositie die gedeeltelijk lijkt op het wapen van de familie Van Gogh. De dieptewerking tussen Gordina en Anthonie komt precies overeen met die tussen de bovenste twee rozen:
Het schilderij met de rozen past er op deze manier afgebeeld prima op en het is duidelijk dat met deze projectie de mooiste roos precies op het gezicht van Gordina valt. De roos op Antonie is wat rommelig en dat kan kloppen als je weet wat hij daar allemaal in het raam achter zich verbergt.
Groot-ouders
De onderste roos met de tor (Sub rosa (Latijn voor onder de roos) betekent “in het geheim“), valt nu op de zogenaamde repoussoir in het werk, het meisje op de voorgrond. Duidelijk is waar te nemen hoe de roos en de tor op haar rok vallen.
Uit de woorden “roos-gouden-tor-rok” valt als anagram af te leiden: “kroon grootouders“. De lettergreep “groot” verwijst mede naar de familie De Groot, de achternaam van de echtgenoot van Cornelia, de koffie en thee schenkende vrouw. Zij trouwde in 1850 met Cornelis de Groot, waarna in 1855 hun dochter Gordina werd geboren. Met de geboorte op komst van het kind van Gordina, zou Cornelia in oktober 1885 grootmoeder (oma) worden.
De woorden “kroon grootouders” komen als thema ook voor in het Oude Testament, te weten in Spreuken hoofdstuk 17 vers 6:
De kroon der ouden zijn de kindskinderen, en der kinderen sieraad zijn hun vaderen. (bron: Statenvertaling.net)
In zijn preek zal de dominee dit aldus verwoorden: “kleinkinderen zijn voor grootouders de kroon op hun leven.”
Hierboven heb ik een overeenkomst vastgesteld tussen Vincents werk “De Aardappeleters” uit 1885 en “Wilde rozen” uit 1889. Dat beide schilderijen als code ‘op elkaar’ kunnen worden gelezen, duidt op een vooropgezet plan. Vincent moet al in 1885 hebben geweten dat hij later een aanverwant werk zou maken met iets dat aan het familiewapen en de tor refereerde. Hij heeft in 1885 al het plan gehad om naar Arles in Zuid-Frankrijk te gaan, want dat is immers het leefgebied van de gouden tor!
17 juni
De repoussoir kwam eerder aan de orde in verband met Vincents werk “De Aardappeleters”. In een artikel op deze website verwees ik al naar de klok op dat werk. In dat artikel zag je de letters VOC NI opduiken op de wijzerplaat als een verwijzing naar de VOC, de Vereenigde Oostindische Compagnie en naar Nederlands-India resp. Nederlands-Indië.
Via de “O” in het midden volgen de letters G O G H op de wijzerplaat. Uit VOC-documenten blijkt dat een voorouder van Vincent, soldaat Gerrit van Gogh, op 3 januari van het jaar 1736 is ingescheept op het spiegelretourschip “Meijenberg” voor een reis vanuit Rammekens (bij Vlissingen) naar Batavia in Nederlands-Indië:
Bron: Nationaal archief
De datum 3 (januari) 1736 is interessant. Filter ik namelijk de twee 3’en uit “3 1736″, dan blijft 17 6 0ver. Hiermee vinden de cijfers 3-3 uit het wapen van Van Sprangh (westgevel Kasteel Geldrop) een toepassing. Bovendien zag ik “17 6” hierboven ook als hoofdstuk 17 vers 6 uit het bijbelboek Spreuken met betrekking tot de “kroon der ouden”.
Het getal 17 is overigens direct in verband te brengen met de VOC. Het centrale bestuur bestond namelijk uit 17 Heren (de Heeren XVII). Daaronder vielen vier afdelingen (kamers), waaronder die van Zeeland het meest interessant is. Al was het alleen maar vanwege Gerrit van Gogh, die in 1736 vanuit Zeeland naar Nederlands-Indië vertrok.
De “repoussoir” heette Antonia Damen
In het octrooi van de Staten-Generaal van 20 maart 1602 staan de eerste bewindhebbers van de VOC-Kamer Zeeland vermeld. Op de 6de plaats staat vermeld Adriaan Bommenee. Over deze persoon is helemaal niets bekend, maar vanwege zijn positie vanuit de 17 Heren, bij de VOC in Zeeland op de 6de plaats, gebruikte Vincent deze naam voor het maken van een interessant anagram:
adriaan bommenee = naam meid boer aen
Via de omweg met de VOC wordt nu duidelijk dat de boerenmeid een naam heeft die is afgeleid van Antonie, want dat is immers de boer die bij “aen” (a-e-n (= in het alfabet 1-5-14) = 1514) zit. Dat is het magisch vierkant dat van het roedenraam op De Aardappeleters kan worden gemaakt. Dit vierkant is onderdeel van de ets Melencolia I van de hand van de Duitse kunstenaar Albrecht Dürer (initialen A.D.).
De vrouwelijke vorm van Antonie of Antonius is “Antonia”. Genealogisch onderzoek wijst uit dat in 1871 in Nuenen Antonia Damen is geboren (let op de initialen A.D.). Uit het archief van het BHIC (Brabants Historisch Informatie Centrum) blijkt dat Antonia is geboren op 25 januari 1871. Haar ouders waren Johannes Damen en Anna Catharina van de Goor.
Antonia was in april/mei 1885 dus nog maar 14 jaar oud, wat wel overeen lijkt te komen met haar figuur als repoussoir op het schilderij.
Reageren op dit artikel? Dat kan niet in het openbaar. Wel is het mogelijk om rechtstreeks naar de schrijver (Jan Bakker) te reageren. Gebruik hiervoor het formulier op de contactpagina.
