Geniaal aandenken aan Vincents vader

Ongeveer zeven maanden na het overlijden van zijn vader op 26 maart 1885, schilderde Vincent zijn werk “Stilleven met bijbel”. We zien daarop een kandelaar met een (vanwege het overlijden) gedoofde kaars en een exemplaar van Emile Zola’s boek “La joie de vivre” (vertaald: “Levensvreugde”).

In een brief aan zijn broer Theo beschreef Vincent allerlei kleurtechnische details over dit werk. Over de codes die hij, zoals hieronder zal blijken, in zijn schilderij had toegepast schreef hij echter niets. Zo deed Vincent het nu eenmaal: zijn brieven beschreven uitgebreid kleuren, sferen van eigen werken of van werken van andere schilders.

Hij ging echter slechts een enkele keer in op zijn eigen geniale codes. Daarom konden de brieven van Vincent bewaard blijven. Er was immers geen enkel gevaar dat de in sommige van zijn tekeningen en schilderijen gecodeerde boodschappen zouden kunnen worden prijsgegeven.

Volgens de website van het Van Gogh Museum in Amsterdam was de lijvige bijbel die Vincent ons toont, eigendom van zijn vader geweest. Het door Zola geschreven boekje dat Vincent afbeeldt zou een contrast vormen met de bijbel. Aan de ene kant ging het om het eigentijdse leven dat Vincent voorstond met aan de andere kant het conservatieve religieuze leven dat zijn vader leidde.

Stilleven met Franse bijbel?

Wat het museum echter niet verklaart op zijn website, is waarom Vincent bovenaan de rechterpagina de Franse naam “ISAIE” heeft geplaatst. Kwam het doordat het afgebeelde boekje van een Franse schrijver was en dat de rest daarom – voor het evenwicht – ook maar in het Frans moest? Of zat er iets anders achter? Was het niet de Statenbijbel van Vincents vader maar toch een andere bijbel?

Hoe het ook zij, “ISAIE” is de Franse naam voor “Jesaja” (Hebreeuws: “redding van God”). Jesaja was een profeet die leefde van 750 tot 700 v.Chr. Zijn boek is onderdeel van de Hebreeuwse Bijbel (de Tenach). In de christelijke bijbel valt het onder het Oude Testament.

Tevens maakt het museum op zijn website niet duidelijk wat het op de rechterpagina afgebeelde woord “Chap” betekent. Aan de ene kant ontbreekt het op de museumsite aan dit soort informatie. Hoewel aan de andere kant de nieuwsgierigheid van de toeschouwer wordt geprikkeld… En dat is op zichzelf ook een goede zaak!

Maar goed, wat “Chap” betreft, dat begrijpt iedereen (zo denkt het museum ook), want dat staat natuurlijk voor “Chapitre”, Frans voor “Hoofdstuk”. Daarachter staat in Romeinse cijfers LIIJ (53). Vroeger werd in manuscripten het laatste cijfer van een reeks Romeinse I’s (enen) altijd met een J weergegeven.

Lijdende Knecht

Samengevat gaat het aldus om Jesaja, hoofdstuk 53. Onder “Chap” bevinden zich nog twee verticale streepjes, wat kan staan voor het getal 11 (of voor 2 als Romeins getal). Welke van deze twee mogelijkheden hier van toepassing is, zal hierna duidelijk worden.

Het boek Jesaja 53 wordt door priesters vaak besproken op Goede Vrijdag en in de lijdensweken van het christelijke kerkelijke jaar. In het betreffende hoofdstuk 53 staat de “lijdende Knecht des Heeren” centraal. Normaal ziet men daar een profetie in van de komst van Jezus. Maar wat het schilderij betreft kan Vincent heel goed hebben gevonden dat de “lijdende Knecht” in de vader-zoon-relatie enigszins op hemzelf sloeg.

Oneindig gepuzzel

Vincent heeft het werk daarom in code naar zich toegetrokken. Hij betrok zichzelf erin door de drie letters “h-a-p” wat lichter te schilderen dan de Romeinse getallen die overblijven: C…LIIJ = 1(00)…53. De C staat als Romeins getal immers voor het getal 100. Zonder de “…” met “hap” zou er C LIIJ staan: 1 53.

Het is bekend dat het geboortejaar van Vincent 1853 is. Om daar naartoe te werken mist in “1(00)53” als het ware de 8 op de plaats van “00”.

Hoewel, “00” tegen elkaar vormt eigenlijk een LIGGENDE ACHT: ∞.

Aldus wordt de liggende “∞” vervangen door het staande cijfer “8“. Een aanwijzing daartoe wordt gevormd door de letter “h” van de overgebleven letters “hap”. Het rangnummer in het alfabet van de letter “h” is immers “8“. Zo ontstaat als 1(8)53 Vincents geboortejaar 1853.

Op deze manier voegde Vincent een zeer persoonlijke noot toe aan zijn schilderij!

Het gevonden cijfer 8, uitgeschreven als woord, geeft “acht” = “eer” en staat natuurlijk voor het cijfer 8. “Achten” is daar het meervoud van. Maar dat is ook het synoniem van “eren”, terwijl “achten” daarnaast een anagram is van… Tenach. En de Tenach is de Hebreeuwse bijbel waartoe het boek Jesaja binnen de Joodse godsdienst behoort.

Lezers die nu aanvoeren dat “achten” nogal vergezocht is omdat we tot nu toe maar één cijfer “8” hebben gevonden, hebben niet helemaal gelijk. Uit het getal “53” kan namelijk een tweede cijfer “8” worden gegenereerd. Dat gebeurt bij het optellen van de 5 en de 3. Met dit resultaat: 5 + 3 = 8.

Vincent acht (eert) zijn vader, met een voorbehoud

Het schilderij “Stilleven met bijbel” legt met deze titel de nadruk op de bijbel als boek. Maar op het werk is nog een andersoortig boek te zien: “La Joie de Vivre”, geschreven door de Franse schrijver Emile Zola. Dat boekje in pocketformaat was nog maar een jaar eerder, in 1884, verschenen. Uit de staat waarin het boekje verkeerde, blijkt wel dat Vincent het “stuk gelezen” moet hebben.

De aard van de titel (levensvreugde) doet, zoals eerder vermeld, een verschil in levensopvatting suggereren tussen Vincent en zijn vader. Maar stel nu eens dat Vincent er méér mee bedoelde, inhoudelijk bijvoorbeeld? Als dat zo is, kan Vincent een bepaalde pagina in het boekje hebben willen aangeven. En dan ligt het wel voor de hand dat het om pagina 53 gaat…

De afbeelding hieronder toont de originele pagina 53 uit La Joie de Vivre (bron: fr.wikisource.org )

Te zien is dat een aantal zinnen inspringt, met letters en streepjes. Door de streepjes te negeren blijven er vier inspringende hoofdletters over: P A O T. Het verband met “Stilleven met bijbel” is meteen duidelijk: het gaat om PA (Vincents vader) en de opengeslagen bijbel toont een deel van het Oude Testament (OT).

Het Oude Testament kan hierbij een dubbele betekenis hebben, dat wil zeggen dat Vincent wellicht vond dat zijn vader van de oude stempel was. Maar, zo voegt Vincent virtueel in anagram toe: (il) OPTA. Vertaald uit het Frans: (hij) KOOS ERVOOR. (“opta” is de verleden tijd, derde persoon enkelvoud van het Franse werkwoord “opter” = opteren, ervoor kiezen).

Met andere woorden, Vincents vader had zelf voor een bepaalde levenswijze gekozen. Dus vond Vincent dat hij dat ook mocht doen… Zelfs door op zijn vader te teren!

Ik kijk nog even verder naar het woord OPTA. Daarbij is duidelijk dat deze vier letters ook voorkomen in het woord PASTORIE, oftewel de Nuenense werkomgeving van de vader van Vincent. Een van de opdrachten die vader Van Gogh zichzelf had opgelegd, was het veelvuldig preken in omliggende dorpen, zoals met name Geldrop. Dat hield in dat hij soms urenlange voettochten moest maken over de heide. Na een van die zware tochten zakte hij op 26 maart 1885 bij de voordeur van de pastorie vanwege een hartaanval in elkaar, waarna hij meteen overleed.

Door de letters OPTA uit het woord PASTORIE te filteren, blijft het woord REIS over. En het gevolg van die zichzelf opgelegde reis (hartinfarct na grote inspanning) was precies wat volgens Vincent de reden van zijn overlijden was!

Zijn vader was letterlijk KAPOT van het werken en geloof het of niet, ook dat heeft Vincent treffend in zijn werk gecodeerd. De twee verticale streepjes onder de letter C kunnen worden gelezen als 11. Als deze 11 wordt gezien als de 11de letters van het alfabet, dan volgt daaruit de letter K.

Wat daaruit voortkomt is duidelijk: OPTA + K = (in anagram) KAPOT.

Een nieuwe aanwijzing, die naar vrede leidt

Terug naar Vincent en het getal 53. Samenvattend kan worden geconcludeerd dat het getal 53 zowel op het geboortejaar 1853 van Vincent slaat, als op pagina 53 van La Joie de Vivre. Zou het dan kunnen dat Vincent een ander hoofdstuk dan “Chap(itre) 53” van het bijbelboek Jesaja voor ogen had? Het antwoord is ja en het is te vinden door een nadere analyse van het woordje “hap“.

Nu hierboven de letter “h” is weggenomen uit “hap” als aanwijzing naar het geboortejaar van Vincent, blijven de letters “a” en “p” over. De rangnummers in het alfabet van deze letters zijn respectievelijk 1 en 16. Dat suggereert dat er moet worden gezocht naar het eerste hoofdstuk van Jesaja, vers 16.

Het betreffende vers uit Jesaja 1:16 luidt aldus:

“Wast u, reinigt u, doet de boosheid uwer handelingen van voor Mijn ogen weg, laat af van kwaad te doen.” (bron: Statenvertaling.net)

Deze woorden (in de bijbel: wat God zegt tegen het volk) zouden van toepassing kunnen zijn op Vincent. Letterlijk, omdat Vincent eind 1883 van zijn vader het washok achter de pastorie kreeg toegewezen als atelier. Maar ook figuurlijk als een vermaning van zijn dominante vader richting zijn – in zijn ogen – als een losbol levende zoon.

Dit is echter niet wat Vincent in code wilde zeggen. Wat dat wel was, heeft hij op het schilderij aangegeven met de twee verticale streepjes die (opnieuw!) als het getal 11 moeten worden gelezen.

Het getal 11 vormt zodoende een nieuwe aanwijzing: het gaat niet om Jesaja hoofdstuk 1, vers 16, maar om Jesaja hoofdstuk 11, vers 6!

Het betreffende vers uit Jesaja 11:6 luidt:

“En de wolf zal met het lam verkeren, en de luipaard bij den geitenbok nederliggen; en het kalf, en de jonge leeuw, en het mestvee te zamen, en een klein jongske zal ze drijven.” (bron: Statenvertaling.net)

De eerste bijzin (En de wolf zal met het lam verkeren), behalve het eerste woord daarvan, is een Nederlands gezegde geworden met als logische betekenis: “er zal vrede heersen“. En dat wil Vincent graag met Jesaja 11:6 benadrukken: zijn vader ondervindt eeuwige vrede omdat hij in het hiernamaals is. Tegelijkertijd heeft Vincent er ook vrede mee, in die zin dat hij zich bij het heengaan van zijn vader heeft neergelegd. Ook zou er door het overlijden van zijn koppige en dominante vader (meer) vrede en harmonie in het gezin Van Gogh komen.

Zo blijkt Vincent iemand die graag zijn vader vereert, maar dan wel in code… 

In één woord: geniaal!