De aardappeleters – Antonius Abt (1)

Vincent van Gogh schilderde De Aardappeleters in april/mei 1885. Hij woonde toen onder andere bij zijn ouders in Nuenen. Voordat Vincent aan zijn grote werk begon, had hij eerst twee voorstudies gemaakt. De eerste studie had nog weinig diepte, omdat het meisje op de voorgrond (de zogenaamde “repoussoir”) ontbrak. Bij de tweede studie voegde Vincent het meisje op de voorgrond toe. Door telkens dingen erbij te zetten of te ‘verschuiven’ werkte Vincent steeds meer toe naar de ingenieuze code die zich zo mooi in de definitieve versie manifesteert. Uiteindelijk blijkt uit het raam achter Antonie van Rooij een verband met Antonius-Abt c.q. Antonius de Kluizenaar. 

Deze definitieve versie (hierboven afgebeeld) bevindt zich in het Van Gogh Museum in Amsterdam. Een eerdere versie van het werk, eigenlijk niet meer dat een voorstudie in olieverf, is te vinden in het Kröller-Müller Museum in Otterlo. Vincent produceerde ook een litho van zijn werk.

Armoede

In maart en begin april 1885 en mogelijk ook al in 1884, maakte Vincent een groot aantal voorbereidende schetsen. Half april begon hij met schilderen, waarna het schilderij begin mei klaar was. Later voegde Vincent nog wat kleine details toe om het werk met betrekking tot de gecodeerde Antonius-Abt in zijn ogen te vervolmaken.

De armoede straalde van het werk af. Mogelijk verwees Vincent met zijn schilderij mede naar zijn kort daarvoor overleden vader, dominee Theodorus van Gogh. Die werkte voor de Maatschappij van Welstand, een organisatie die was voortgekomen uit de vroegere Tafel van de Heilige Geest. Deze “Tafel” zorgde er in thans vervlogen tijden voor dat arme mensen werden voorzien van hun eerste levensbehoeften. De mensen die de verzorging in goede banen leidden, heetten “dis-meesters”. Zag Vincent zichzelf hier zo? Als “meester” (kunstschilder) van de “dis” (= maaltijd)?

Roddel

Hoe het ook zij, het schilderij “De Aardappeleters” geeft een beeld van een aardappelmaaltijd in, zoals men vermoedt, de huiskamer van de familie De Groot/Van Rooij in hun boerderij aan de tegenwoordige Gerwenseweg 4 in Nuenen. De vrouwen met de knipmuts (poffer) waren moeder en dochter. De moeder, Cornelia de Groot-van Rooij, was de vrouw die de koffie (en thee) uitschonk. De dochter heette Gordina, zij was in verwachting. Veel roddelende dorpsbewoners vermoedden destijds dat Vincent daar meer van afwist.

Broers

De twee mannen, links Francis van Rooij (1827-1893) en rechts Antonie van Rooij (1823-1908), waren broers van elkaar, maar niet van Cornelia. Zij waren dus geen ooms van Gordina. Beiden behoorden in de verte wel tot de familie en woonden ook op de boerderij. In Antonie zag Vincent een uniek voorbeeld van Antonius-Abt (zie verderop in dit artikel).

Repoussoir

De boerenmeid op de voorgrond heeft een tweeledige functie. Zoals in een ander artikel zal blijken, heeft Vincent haar in het werk via een bijbeltekst gecodeerd als klein kind (kleinkind) en refereert hij aan het toekomstige oma-schap van Cornelia. Haar dochter Gordina was immers in verwachting. De tweede functie is van technische aard: Vincent heeft het kind toegevoegd als repoussoir, oftewel als een techniek om diepte in het werk aan te brengen.

Maatschappijkritiek

Het onderwerp van het schilderij was actueel in Vincents tijd. Hij werd geïnspireerd door onder andere het werk van de Nederlandse schilder Jozef Israëls, de Belgische kunstschilder Charles de Groux en de Franse realistische schilder Jean-François Millet. Vincent wilde – naar de buitenwereld toe – het realisme van Millet overnemen door de ellende en hopeloosheid van arme boeren te verbeelden. Toch wilde hij binnen dat realisme een eigen stijl ontwikkelen. In tegenstelling tot Millet vond Vincent dat de boeren méér dan waarheidsgetrouw weergegeven moesten worden, dat wil zeggen met nadruk op vooral de ruwe trekken van hun handen en gezichten. Door dit extra te accentueren gaf Vincent zijn schilderij een zekere mate van maatschappijkritiek mee.

Project

Nadat Vincent het werk naar zijn broer Theo in Parijs had gestuurd, werd het door andere schilders beoordeeld. De opvattingen liepen uiteen, maar van de schilder Charles Emanuel Serret is bekend dat hij vond dat Vincent Millet had overtroffen, met name in expressief opzicht.

Wat niet meteen duidelijk is als men dit schilderij bekijkt, is dat Vincent er talloze codes in heeft verwerkt. Zo heeft het raam achter Antonie duidelijk betrekking op Antonius-Abt.  Dat moet worden gezien als een geheim persoonlijk project, waarvan slechts weinigen in de omgeving van Vincent op de hoogte waren.

Een magisch vierkant

Vincent van Gogh heeft op zijn schilderij De Aardappeleters nogal wat zaken verhuld. Veel valt af te leiden uit de kleine ruiten achter aardappeleter Antonie:

Het zal snel duidelijk worden dat dit niet zomaar wat ruiten zijn, maar dat zij een geheime projectie vormen van het magisch vierkant (4×4=16 vakken) dat de Duitse kunstenaar Albrecht Dürer (1471-1528) heeft aangebracht in zijn koper-ets Melencolia I uit 1514 (zie verderop in dit artikel).

Om dit nader toe te kunnen lichten, dien ik de personen op het schilderij als compositie te beschouwen. Je ziet daarbij vier gezichten in het licht. Zoals al eerder aangegeven, staat op de donkere voorgrond een vijfde figuur, een zogeheten “repoussoir”. Dit Franse woord is afgeleid van het werk woord “repousser”, waarvan de vertaling “terugduwen” is.

Terugduwster

Dat is hier dan ook de functie van: de vier personen in het licht worden door de figuur op de voorgrond als het ware teruggeduwd naar achteren. Daardoor ontstaat er diepte in het schilderij.

Eigenlijk is hier sprake van een terugduwster (van het) viertal. Hiervan kan een anagram worden gemaakt:

terugduwster viertal = ets durer ruit valt weg

Kennelijk verdienen de ruiten in het venster achter Antonie onze aandacht, doordat ze (deels) achter hem wegvallen c.q. voor een deel niet zichtbaar zijn. 

Voor de oriëntatie beeld ik het schilderij (bron: Wikimedia Commons) hieronder nog eens groot af:

Waar het om gaat is wat hier feitelijk te zien is, namelijk de verhouding 1-4 (1 persoon donker op de voorgrond, vier personen licht op de achtergrond). Dezelfde verhouding 1-4 is terug te zien in de kopjes. Antonie houdt 1 leeg (dus qua gewicht licht) kopje omhoog, terwijl er 4 gevulde kopjes koffie op tafel staan. Naast de getalsverhouding 1-4 geeft Vincent hier licht-donker aan, oftewel wit-zwart.

AD

Wat Vincent bedoelt aan te geven met 1-4, zijn de letters A en D naar hun rangnummer in het alfabet. Op De Aardappeleters zijn de letters AD samengevat op twee verschillende manieren uit te leggen:

1) als de initialen van Albrecht Dürer: AD 

2)  als een verwijzing naar een jaartal op een relevant kunstwerk van Dürer: de zwart-witte ets Melencolia I. Daarop staat midden onderin in het magisch vierkant het jaartal 1514 vermeld, dus: (AD) 1514.

De betreffende ets (bron: Wikimedia Commons), met het magisch vierkant uitvergroot en het jaartal geaccentueerd:

Op de achtergrond van de ets is een hemelboog zichtbaar en een ondergaande zon. Rechtsboven, aan een muur en onder een bel, bevindt zich een magisch vierkant dat qua vorm en positie ook een raam zou kunnen zijn. De op een engel gelijkende vrouwenfiguur ondersteunt met haar linkerarm haar vermoeide, nogal chagrijnig kijkende hoofd. Zij houdt een passer vast aan een punt en om haar heen liggen allerlei attributen, die stuk voor stuk wijzen op wetenschap, tijd, geometrie, arbeid, ambachten, kunst en liefde. Alles wijst op een gekwetste geest, veroorzaakt door de melancholie. Ten voeten uit symbolisch voor Vincent, die kennelijk zijn hele korte leven lang werd geplaagd door depressies en melancholie.

Constante factor

Het vierkant wordt magisch genoemd vanwege de constante factor 34. In mijn artikel over de zuidgevel van Kasteel Geldrop komt dit getal ook terug, via de 3 respectievelijk 4 raampartijen van het middendeel aan de zuidkant van het kasteel. We zagen dat het virtuele getal dat door deze ramen wordt gevormd, in code afgezet op het Eeuwig Edict, verwijst naar het woordje “aen” (wet 3, woord 4). Naar het rangnummer van de letters in het alfabet is a-e-n: 1-5-14, aaneengesmeed 1514.

Met dit in gedachten kan een verband worden vastgesteld tussen de ramen (glas) van Kasteel Geldrop, de ruiten (glas) in het raam van de ruimte waarin de aardappeleters zich bevinden, de repoussoir op het schilderij en in het verlengde daarvan het magisch vierkant van Dürer.

De constante factor 34 in het magisch vierkant wil zeggen dat hoe je de getallen in het vierkant ook bij elkaar optelt, je altijd dezelfde uitkomst krijgt. Horizontaal, verticaal, diagonaal, de vier vakken in het midden, de vier vakken linksboven, rechtsboven, linksonder en rechtsonder, bij het optellen is de uitkomst altijd 34.

Magische ruiten

Vincent heeft in De Aardappeleters het magisch vierkant van Dürer, met de 4² = 16 vakken, overgenomen door middel van de kleine vensterruiten in het raam achter Antonie. Er zijn daar maar 11 ruiten zichtbaar:

Worden de lijnen rond de ruiten achter Antonie doorgetrokken, dan blijkt in werkelijkheid toch sprake van 16 ruiten.

In plaats van het zichtbare oneven aantal ruiten (11), is er dus in werkelijkheid sprake van een even aantal (16). Het moge duidelijk zijn dat de getalcombinatie 16/11 duidt op het Eeuwig Edict van 1611 waarnaar een verwijzing is te vinden aan de zuidgevel van Kasteel Geldrop. Wilde Vincent hiermee zeggen dat hij zijn Aardappeleters niet in een boerenhut in Nuenen, maar in het kasteel van Geldrop heeft geschilderd? In een kamer aan de zuidkant van het kasteel? Of was de vermelding alleen noodzakelijk om te wijzen op het gebruik van het Eeuwig Edict als code (wet x, woord x)?

Hoe het ook zij, hieronder is het magische vierkant van Dürer op de geschilderde ruiten achter Antonie geprojecteerd en zijn de achter hem “verborgen ruiten” ingetekend:

Het hoofd van Antonie (inclusief pet en uitstekende haren) bedekt links onderin het vierkant een deel van de ruiten, dat wil zeggen de verborgen ruiten die met de grijze cijfers en het getal worden aangeduid.

Antonius-Abt c.q. de Kluizenaar

De reden waarom Vincent in zijn werk gebruik heeft gemaakt van het magisch vierkant van Dürer wordt hierna duidelijk. Ik vervolg mijn uitleg nu met iets dat zich op het schilderij “onder de pet” bevindt. Dat is een bekende uitdrukking: “iets onder de pet houden” betekent “iets geheimhouden, niet openbaren”.

Op de afbeelding is duidelijk de pet van Antonie zichtbaar met daaronder verborgen de cijfers 9 en 6 uit het magisch vierkant van Dürer. Deze cijfers hebben een dubbele betekenis, dat wil zeggen dat ze vanaf twee kanten kunnen worden gelezen: van links naar rechts als 9-6 en van rechts naar links als 6-9.

Ik bekijk nu de gangbare “van-links-naar-rechts”-optie door de cijfers 9 en 6 af te zetten op het Eeuwig Edict:

wet 9, het 6de woord = temeriteyt

“Temeriteyt” is een anagram van “eremiet ty T“

Een ander woord voor “eremiet” is “heremiet“. Dat staat onder meer voor “kluizenaar”. Een beroemde kluizenaar was Antonius van Egypte, die ook wel Antonius-Abt, Antonius-Heremiet of Antonius de Kluizenaar werd genoemd.

Koptisch

Antonius-Abt was de grondlegger van het kloosterleven. Daarnaast gold hij als patroon van lijders aan huidkwalen. De Orde der Antonieten had als kenmerk het Tau-kruis (Tau = Griekse letter T).

Het wordt thans duidelijk waarom Vincent uitgerekend aardappeleter Antonie van Rooij (voornaam afgeleid van Antonius) voor het raam heeft laten poseren.

Mede daarom is het kopje dat Antonie vragend omhoog houdt, bedoeld om gevuld te worden met thee, oftewel de uitspraak van de letter “T” van het T-kruis. Als bijschrift bij onderstaande afbeelding vermeld ik: kop T. Samengevoegd krijg je dan “Kopt“, wat duidelijk op Antonius-Abt slaat. Die was namelijk een Koptische kluizenaar…

Theepot protestanten

Het is mogelijk dat Vincent via zijn verwijzing naar “thee” met enige bitterheid terugkeek op een ervaring uit zijn verleden. Van augustus tot half november 1878 doorliep hij bij de Vlaamse dominees Bokma en De Jonge drie maanden op proef een evangelistenschool (zie ook dit artikel bij 1878). Vincent werd daarna afgewezen omdat hij geen geboren Vlaming zou zijn. Dit moet hem hebben gestoken, vooral omdat juist dominee De Jonge Hollanders aantrok om les te nemen bij deze school. Bekeerde Vlamingen stelden de aanwezigheid van de Hollanders op prijs. Zo namen zij de gewoonte om thee te drinken van hen over. Daardoor werden zij gekscherend “theepot protestanten” genoemd. Vincent werd duidelijk met een smoesje afgescheept, wat vermoedelijk iets met zijn grillige karakter te maken zal hebben gehad.

Schoteldonksche Hoeve

Zoals hierboven beschreven schonk Cornelia een kop thee in voor Antonie van Rooij. Daar komt bij dat Antonie doof was en dat het tafereel verwijst naar de Schoteldonksche Hoeve in Nederwetten. De ontdekking van deze laatste twee feiten heb ik niet eerder in dit artikel besproken, maar dat zal ik nu doen.

De verwijzing naar de Schoteldonksche Hoeve komt eigenlijk tot stand door een eerder schilderij van Vincent: Populierenlaan in de herfst (1884). Lees het artikel daarover hier. Binnenkort verschijnt deel 2 van dat artikel. Daaruit blijkt een hele speciale betekenis van het woord “dove” dat ik hieronder beschrijf. De Schoteldonksche Hoeve in Nederwetten (bij Nuenen) is als volgt in De Aardappeleters gecodeerd:

ch stoel (Cornelia) schonk dove (T)hee

De hierboven gemarkeerde worden zijn een anagram van Schoteldonksche Hoeve. De lijn ch-stoel is in het schilderij als volgt gecodeerd:

 

De cijfers “3” en “8” staan respectievelijk voor de letters “c” en “h“. De “stoel” is duidelijk. Daarop zat Cornelia en zij schonk de “hee” aan de “dove (T)“.  Dit woord “dove” (= duif in het Engels) vormt overigens een zeer sterke aanwijzing op “Populierenlaan in de herfst (P. 4)“.

De lijn “3-8-stoel” als “c-h-stoel” = schotel is interessant vanwege de schuine stand van de lijn. Een schotel(antenne) gericht op de ruimte. Vincent moet via-via te weten zijn gekomen dat de Duitse natuurkundige Heinrich Hertz al in de 80-er jaren van de 19de eeuw bezig was met het ontwerpen van de allereerste parabolische reflectorantenne…

Aaneen geschreven vormen de cijfers “3” en “8” het getal “38“. Dit is 2x 19. Met de “S” als 19de letter in het alfabet, heeft Vincent het hier over 2x S = SS. Deze twee letters vormen de Latijnse afkorting voor Solis Sacerdotibus (Alleen voor Ingewijden). Dat begrip is hier absoluut van toepassing!

Heremiet-kreeft

Hiervoor leidde ik het woord “eremiet” af uit “Temeriteyt”. Wat dan resteert, is het woordje “tyt“. Daarmee kun je twee kanten op. Eind 16de, begin 17de eeuw werd ons moderne woord “tijd” geschreven als “tyt“. Hiermee duidt men op vroeger, in dit verband dus op een heremiet van vroeger: Antonius-Abt. Maar het is tegelijkertijd een verwijzing naar de klok linksboven op het schilderij.

Het woord “tyt” kan ook worden gelezen als “ty T“. Dit slaat werkelijk op het “getij”. Op de grens van eb en vloed leeft namelijk de heremiet-kreeft. Wat dat betreft vormen de hiervoor genoemde cijfers 6 en 9 een aanwijzing.

Astrologisch gezien vormen de 6 en de 9 het teken van de kreeft:

De vraag is nu waarom het nodig is om hier het astrologische teken voor “kreeft” aan te halen. Welnu, dat heeft alles met Antonius-Abt te maken, die als attribuut het varken had. Want door de bovenstaande afbeelding met een kwartslag naar rechts te draaien, kan het woordje big (jong varken) worden gegenereerd. Weliswaar met een verticale scheidingslijn als letter “i“:

 

 

En met een anagram van het woord “varken” (ken Var) bevestigt Vincent dat hij de Var kent. De Var is een Frans departement, gelegen in de regio Provence-Alpes-Côte d’Azur.  Dat is helemaal in het zuiden van Frankrijk en iedereen weet wel dat die streek onlosmakelijk is verbonden met Vincent van Gogh.

naar deel 2 van dit artikel

 

 

---

Reageren op dit artikel? Dat kan niet in het openbaar. Wel is het mogelijk om rechtstreeks naar de schrijver (Jan Bakker) te reageren. Gebruik hiervoor het formulier op de contactpagina.

---

Deze CC-BY-SA-licentie staat hergebruikers toe het materiaal in het openbaar te kopiëren, distribueren en weer te geven of uit te voeren. Dit geldt zolang je de auteur of de houder van het auteursrecht (aangegeven in de titel van dit artikel) vermeldt. Je mag het materiaal voor commercieel gebruik toepassen. Ook mag je het aanpassen, bijvoorbeeld voor vertalingen. Voor gewijzigd materiaal geldt dezelfde licentie.