Momenteel is het schilderij Amandelbloesem onderdeel van de tentoonstelling Kiezen voor Vincent in het Van Gogh Museum te Amsterdam. Dit fraaie schilderij kan daar (sinds 27 juni) tot en met 31 augustus 2025 worden bewonderd. De ware betekenis van dit fraaie schilderij was alleen bij zijn familie bekend. De bron van die kennis was Vincent zelf, die geheime verwijzingen in zijn werken MONDELING placht door te geven aan zijn dierbaren. Bij hoge uitzondering codeerde hij een bewijs daarvan in Amandelbloesem, in combinatie met een snoepwaardige boodschap aan zijn pasgeboren gelijknamige neefje.
Vincent schilderde Amandelbloesem als cadeau voor de op 31 januari 1890 geboren zoon van zijn broer Theo. De voorbereidingen van het schilderwerk moeten enige tijd hebben gekost. Maar die tijd was er, want hij wist al vanaf tenminste juli 1889 dat Jo, de vrouw van Theo, in verwachting was. Het kind zou ergens in januari 1890 worden geboren. Later in 1889 vertrouwde het koppel Vincent in etappes toe dat het kind naar hem vernoemd zou worden. De baby zou daarom net als de kunstschilder ook Vincent Willem van Gogh gaan heten.
Fruitbomen
Vincent was hier dermate tevreden mee, dat hij zijn toekomstige neefje een mooi schilderij cadeau wilde doen. Hij wist uiteraard dat in Zuid-Frankrijk al in het hele vroege voorjaar fruitbomen in bloei zouden staan. Op een betere manier kon het nieuwe leven niet worden geïllustreerd. Technisch gezien borduurde Vincent met zijn schilderij voort op de Japanse prentkunst, wat achteraf bekeken een prachtig effect gaf. Maar waarom koos hij voor de amandelboom en niet voor een andere soort vroegbloeiende boom?
Vincents verleden
Het antwoord vormt een nuanceverschil tussen de gevestigde kunsthistoricus en mij als veel minder gewaardeerde privé-onderzoeker. Voor de historicus is met wat ik hiervoor schreef de kous af. De techniek, het beeldvlak en de kleurstelling zijn duidelijk. Ook de omstandigheden waaronder Vincent het werk vervaardigde, zijn evident. Dat was in het psychiatrisch hospitaal in Saint-Rémy-de-Provence, waar hij van mei 1889 tot mei 1890 verbleef. Waar de kunsthistoricus c.q. museummedewerker echter bij de genoemde interpretatie blijft steken, kijk ik even iets verder terug in het verleden van Vincent.
Boodschap
Dan zie ik een moeilijk leven vol teleurstelling en het niet bereiken van gestelde doelen. Ik kan mij goed voorstellen dat Vincent een dergelijke levensloop niet toewenste aan zijn gelijknamige neefje. Vincents cadeau vormde een perfecte gelegenheid om zijn neefje iets mee te geven, een speelse boodschap aan het kleine kind. Dat besef maakte het makkelijk voor Vincent om te “kiezen“ voor een amandelboom als bloesem-thema voor zijn schilderij.
Prediker
Vincent van Gogh kwam uit een predikantengezin en had van huis uit een enorme belangstelling voor bijbelteksten. Hij had theologie willen studeren, evangelist willen zijn in de Belgische mijnstreek en in Engeland, boeken met bijbelvertalingen willen schrijven, allemaal mislukt. Maar daardoor wist Vincent wel veel van de Bijbel af. Zo moet hij hebben geweten dat het woord “amandelboom” maar één keer voorkomt in de hele Bijbeltekst, dat wil zeggen, in de Statenvertaling. Dat is in het bijbelboek met de naam die hij graag zelf in zijn werkzame leven had willen dragen: Prediker.
Prediker 12
5 Ook wanneer zij voor de hoogte zullen vrezen, en dat er verschrikkingen zullen zijn op den weg, en de amandelboom zal bloeien (…) – bron: statenvertaling.net
Dus al ben je bang, al zul je tegenslagen krijgen, er is altijd hoop, want de amandelboom zal bloeien, ieder voorjaar weer. Een mooie levensboodschap voor later aan een pasgeboren kind, nietwaar?
Amandelen
Toch was Vincent niet helemaal tevreden, want Prediker 12:5 vormde eigenlijk een spirituele boodschap. Hij had zijn neefje op latere leeftijd graag een echt geschenk willen meegeven, of iets wat het woord “geschenk” waardig was. Daarvoor greep hij terug op een andere bijbeltekst waar het woord “amandelen” in voorkwam:
Genesis 43
11 (…) neemt van het loffelijkste dezes lands in uwe vaten, en brengt dien man een geschenk henen af: een weinig balsem, en een weinig honig, specerijen en mirre, terpentijnnoten en amandelen. – bron: statenvertaling.net
Al (een) mond
Voor het volgende is het van belang om te weten dat Theo op de geboortedag van zijn zoontje een brief schreef aan Vincent met daarin de zin “L’enfant commence déjà à bien crier” (= het kind begint al aardig te krijsen). Vincents neefje had dus al een mond, moet Vincent hebben gedacht. Dat was mooi, want hij had daarmee immers rekening gehouden bij het kiezen van de amandelboom: amandel is in het Engels “almond“.
Marsepein
Er speelde echter een toevalligheid (?) mee en dat was de notatie van het vers 12:5 van Prediker. Lees je 12-5 als de Engelse datum 12 (= December) 5, dan verkrijg je de datum van sinterklaasavond. En wat eten kinderen dan graag? Juist, marsepein. En precies dát snoepgoed wordt gemaakt van gemalen amandelen en suiker!
Van marsepein werd in (of moet ik zeggen sinds?) de 17e eeuw graag gesnoept in de decembertijd. Het recept voor marsepein was in de middeleeuwen vanuit het Verre Oosten in Europa terechtgekomen. In de 17e eeuw was het sinterklaasfeest in Nederland al een traditie geworden. Het feest hinkte wel op twee benen. Enerzijds werden kinderen op de vooravond van 6 december verwend met geschenken en lekkers. Anderzijds probeerden jongens op 6 december met een stuk marsepein een meisje te versieren.
Steenvruchten
Vincent heeft veel tijd besteed aan het bestuderen van de amandelboom. Daarbij moet hij hebben geleerd dat deze boom tot de rozenfamilie behoort. Net als de familie Van Gogh overigens, figuurlijk gezien. Hun familiewapen bevatte immers rozen. Zie daarover dit artikel. Na de bloei brengt ongeveer twintig procent van de bloemen van de boom steenvruchten voort, waarbinnen zich de amandel ontwikkelt.
Mede daarom geldt de amandel, waarvan marsepein kan worden gemaakt, als een steenvrucht. In combinatie met de marsepein zag Vincent hierin een overeenkomst tussen de 17e eeuwse Hollandse kunstschilder Jan Steen (1626-1679) en het sinterklaasfeest. Jan Steen werd beroemd door zijn humoristische schilderijen over zaken uit het alledaagse leven. Het Huishouden van Jan Steen, ook een beroemd schilderij van hem, is door de eeuwen heen spreekwoordelijk geworden.
Pop en koek cadeau
Terug naar het sinterklaasfeest. Jan Steen heeft daar twee versies van geschilderd, een katholieke en een protestantse. Hieronder zie je ze naast elkaar:
Bron: Wikimedia Commons
Het linker schilderij is de latere, katholieke versie uit de periode 1665-1667. Het katholieke element is te zien aan de pop die het meisje heeft gekregen. Die pop verbeeldt een heilige. Het rechter schilderij is eerder gemaakt, in 1660, en was bedoeld voor een protestantse opdrachtgever. Protestanten doen niet aan heiligenverering, daarom heeft het kind in plaats van een pop, een grote koek cadeau gekregen.
Dat Vincent belang hechtte aan de protestantse versie, blijkt uit de code die hij toepaste uit het Eeuwig Edict. Elders op deze website ga ik uitvoerig in op dit Edict als code.
Placenta
Vincent nam daartoe de genoemde bijbeltekst uit Genesis (43:11) en liet die los op het Eeuwig Edict als wet 43, woord 11. Dit is de bewuste wet, met op de 11e plaats het woord “placcaeten”:
XLIII.
Ende aengaende de extraordinarise delicten oft andere misbruycken jegens Onse placcaeten daer de (…)
Van dit woord “placcaeten” maakte Vincent in anagram de woorden “placenta ec“. Het verband met het sinterklaasfeest van Jan Steen is opnieuw duidelijk: een ander woord voor “placenta” is “moederkoek“. Volgens Vincent moet het schilderij van Jan Steen uit 1660 dan ook in die volgorde worden “gelezen”: links de moeder, rechts het kindje met de koek.
De letters “ec” sloegen vervolgens op Vincent zelf. Het rangnummer in het alfabet van de “e” is immers “5” en van de “c” is dat “3”. EC wordt dan 53 en Vincent was zelf geboren in… ’53 (1853). Hij moet hebben beseft dat ook hij eens, in de buik van zijn moeder, van een moederkoek heeft gesnoept. Overigens komt in Vincents schilderij Caféterras bij Nacht in een andere context dezelfde cijfer-/lettercombinatie voor.
Het familiegeheim onthuld
Tot slot van dit artikel wil ik erop wijzen dat ik heb ontdekt dat Vincent de betekenis van zijn codes doorgaans mondeling aan zijn familie doorgaf. Dat was de veiligste manier. Als ieder familielid geheimhouding betrachtte, kon de werkelijke betekenis van Vincents schilderijen en tekeningen nooit uitlekken.
Het schilderij “Amandelbloesem” vervaardigde Vincent enkele maanden vóór zijn zelfmoord op 27/29 juli 1890. Hij moet toen hebben bedacht dat het geheim van de mondelinge communicatie toch érgens bewaard moest worden. Het vers 12:5 uit Prediker verhult het geheim via het Eeuwig Edict als wet 12, woord 5:
XII.
Ende daer de voorseyde costuymen alnoch niet gestatueert en zyn, om daerentusschen te weerhouden de twyffelachtighe ende onzekere gepeynsen van de stervende menschen (…)
Het oude woord “costuymen” slaat op gewoonterecht. Het belangrijkste kenmerk van dat soort recht is dat het mondeling wordt doorgegeven. En dat niet één keer, maar generatie na generatie.
Vincent zag zichzelf mogelijk als een van de in de betreffende wet genoemde (binnenkort?) “stervende menschen” en hij besloot zoals gezegd om het familiegeheim via Prediker 12:5 tóch op deze manier vast te leggen. In code, dat wel.
Fotoverantwoording header Wikimedia Commons.
Reageren op dit artikel? Dat kan niet in het openbaar. Wel is het mogelijk om rechtstreeks naar de schrijver (Jan Bakker) te reageren. Gebruik hiervoor het formulier op de contactpagina.
